Jakoba Errekondo fala da relación dos vascos coa lúa: "Non sei de onde lle vén ao vasco a devoción pola lúa, pero prodúcenos moitos quebradizos de cabeza. Hai tempo que rompemos unha cadea importante, non tanto as xeracións actuais como as anteriores, senón bastante antes. Esa cadea rompeu cando empezou a pór no papel o coñecemento da cultura da lúa, cando empezaron a facer calendarios".

A Salsimalsa xerada polos calendarios da Igrexa

Errekondo expón unha pregunta: -No século XIX. quen elaboraba aqueles primeiros calendarios do século XX? A Igrexa, os frades... para eles era importante que os calendarios lembrasen aos santos, xa que era unha relixión que esixía un culto total. A Lúa era ao revés: un vello saber que pasou de xeonllos en xeonllos, mantido polas mulleres, que obedece a outros poderes, que condiciona os sistemas de traballo...". Segundo Errekondo, "iso non o podía ver en absoluto a Igrexa, que a xente mire á Lúa en lugar de mirar a Deus ou á Virxe María. No caso do País Vasco, os seus fregueses, bispos e sacerdotes vestíronse lonxe da igrexa, en Salamanca, en Toledo, en Alcalá... recibiron outras culturas, sobre todo culturas latinizadas. E nas culturas latinizadas ven o ciclo lunar doutra maneira".

A Lúa na cultura vasca consta de dúas fases, catro nas culturas latinas

"Si sabe vostede castelán, saberá que en castelán se utiliza "cuarto", é dicir, o ciclo lunar redúcese a catro veces: 'Cuarto menguante, cuarto crecente...' e iso non está en eúscaro ", explica Errekondo: "Pero como estaban a copiar os calendarios en castelán, tiñan que indicar ese descolgue nos calendarios e que fixeron? recoller e mesturar os nomes que estaban en eúscaro: Crecente, menguante, lúa, lúa nova, lúa chea, lúa nova..., todas esas cousas foron mesturadas para formar a cuarta parte das latinizadas." Deduciu que de aí vén a salsmalta actual, e destacou que na cultura vasca o ciclo da lúa divídese en dúas: a lúa nova e a lúa vella: "Fixámonos en si está a achicarse ou se está facendo cada vez máis grande. Ese é o ciclo que vemos, o que temos totalmente mesturado".

A Lúa ten dous ciclos: diminuír ou aumentar e subir ou baixar

Errekondo explicou que a Lúa ten dous ciclos e que eses dous ciclos son totalmente diferentes: "Cando vemos que a lúa se divide ou aumenta, é unha combinación de que lado recibe a luz do sol esa lúa e de onde a miramos, é unha triangulación. Este ciclo é de 29 días, 12 horas, 44 minutos e 2,9 segundos, desde unha lúa chea até a seguinte lúa chea". As palabras correspondentes a este ciclo son "lúa nova" e "ilzahar": A palabra 'Lúa nova' indica desde que non se ve nada ata que se renova a lúa, que se crea. E é a "lúa vella" cando empeza a minguar desde que temos a lúa chea, cando se perde, cando envellece.

Pero a lúa ten outro ciclo: crecente e menguante. "Na órbita indica si a lúa vai cara arriba ou cara abaixo e iso decídese en función dun plano. Realmente afecto ás plantas e é de 27 días, 7 horas, 43 minutos e 11,5 segundos".

Mirando á Lúa

"Antes facíase case todo de face á lúa", afirmou Errekondo: "Si queríase facer unha casa, a estrutura de madeira da casa facía referencia á lúa. A estrutura dunha cama, o depósito dun carro ou a estrutura dun barco requirían madeira en cuarto menguante. Duras, persistentes, ríxidas... Expulsábanse na lúa menguante e nas épocas con menos suor posible. Porque a falta de suor fai que estes tubos que súan na estrutura da madeira estean pechos, linificados, endurecidos."

Para outras funcións, aclara a conveniencia de que as madeiras se depositen na lúa en cuarto crecente: "A madeira que queremos que sexa flexible, precisamente. Si enchemos un carro de herba, para levalo até casa colócase unha chea de agullas ou de aciñeiras. É conveniente que sexa flexible para non rompela. Normalmente utilízase o aliso, que se tirou en maio. Suaba copiosamente, os tubos eran enormes e estaban empapados de suor... brandos. Deixará que se seque e flexibilizarase. Non durará centos de anos, como a columna da casa, pero é axeitada para o seu traballo".

Dúas teorías para a horta

Para os traballos das hortas existen dúas teorías para a influencia da lúa sobre as plantas. Errekondo insistiu na necesidade dunha investigación: "A ver si algún día fanse intentos e que é o que nos afecta no País Vasco", engadiu.

Explica a primeira corrente da seguinte maneira: "Hai unha corrente que di que todos os labores de sementa teñen que ser en cuarto crecente, o que axuda a arrefriar ou germinar a semente. Pola contra, os labores de plantación, é dicir, coller a planta do seu sitio e pegala noutro lugar, deben realizarse na lúa menguante".

A segunda corrente di que os traballos da horta deben realizarse en función da parte que se queira aproveitar de cada planta. Errekondo explicou que segundo esta corrente "hai que sementar e plantar na lúa Menguante as plantas que se consomen: raíces (zanahoria, remolacha...), tronco, cortizas, follas (leituga, escarola, espinacas...) e reservas (pataca, cebola, allo porro...). Para que na lúa menguante? Manter o ciclo de desenvolvemento da planta que se xera. Por exemplo, plantariamos a leituga na lúa menguante, porque non queremos que se tonifique". Pola contra, explicou que a lúa crecente fomenta a reprodución, polo que deberiamos sementar ou plantar na lúa crecente a flor (alcachofa, calabacín...), os froitos (cabaza, tomate, pemento...) ou a semente (xudías, millo...).

Entre as dúas correntes, a diferenza radica en seméntaa: ambas as correntes coinciden na conveniencia de que a plantación se realice en cuarto menguante.

No vídeo tamén explica cando realizar os seguintes traballos da horta segundo a lúa: vacinacións, fertilizaciones, podas... e cando recoller froitos, herbas medicinais e herbas aromáticas.

O calendario lunar tamén ten en conta a biodinámica

No calendario lunar, ademais dos dous ciclos lunares que describimos, indícase o calendario biodinámico, xa que cada día ten unha cor especial. Errekondo explicou que "a lúa ten un efecto físico nas plantas, que é a que produce a masa total da lúa. Pero tamén hai outras moitas masas no universo. O calendario biodinámico, ademais da lúa, contempla as masas máis próximas". Para a Biodinámica, ademais da Lúa Menguante, cada día ten unha tendencia para a planta, que é a que se expresa no calendario lunar a través das cores: "Os días divídense en catro grupos: uns días son moi bos para as plantas que teñen que dar froito, outros para a raíz, as follas e as flores".

Cada ano, a última páxina do calendario lunar presenta unha proposta para medir o impacto da lúa. "O ano pasado propuxemos facer esta proba: facer pataca en días moi axeitados, mediocres e moi inadecuados para que cada cal poida medir si a lúa afecto ou non".

Errekondo finalizou a súa intervención coa seguinte mensaxe: -Non esperes ningún milagre da lúa. Pero se facemos ben os traballos antes, despois miramos a lúa, ela axudaranos."