En novembro de 2019, asistín a unha charla sobre o eúscaro e a sociología no Museo San Telmo de San Sebastián, con motivo dunhas xornadas sobre o eúscaro. Unha trintena de persoas achegámonos á sala para informarnos dos resultados dun estudo sociolóxico realizado polo Concello de Donostia. A maioría de nós eramos amigos de máis de corenta anos.

Cando empezaron a dar a coñecer o traballo de investigación, chamoume a atención que a persoa que realizou a investigación non fose euskaldun. Pareceume estraño, pero escoitei as súas explicacións atentamente.

O obxectivo principal do estudo era rexistrar o uso do eúscaro na rúa na Comunidade Autónoma Vasca. Tras varios meses de traballo de campo na rúa, tras realizar análises estadísticas, déronnos a coñecer os resultados na charla, en castelán.

Ensináronnos mapas de uso nalgúns lugares onde a presenza do eúscaro é maior e noutros menor. Nos barrios de Martutene e Altza de Donostia-San Sebastián, por exemplo, o eúscaro só ten unha presenza do 10% na rúa. Non me sorprendeu, porque hai motivos para iso.

Cando empezaron a debullar os detalles do estudo, parecéronme notables algúns dos parámetros do estudo. Un deles era o tamaño das vivendas e o nivel de renda dos veciños. Segundo o estudo, as vivendas son máis grandes nas zonas nas que viven máis euskaldunes e os ingresos económicos tamén son superiores á media. É dicir, o estudo mostra a imaxe burguesa dos vascos: temos máis diñeiro que os que só falan castelán e vivimos en vivendas máis grandes.

Este parámetro pareceume estraño. O tamaño das vivendas é importante? Con todo, pareceume máis curioso que o estudo non fixese referencia algunha a outra variable ou razón evidente que se atopa detrás da situación actual do eúscaro, é dicir, non analizase a influencia que teñen os inmigrantes no eúscaro. Como non ligou o traballo de investigación a presenza de inmigrantes e o descenso do uso do eúscaro? É evidente, na miña opinión, que a presenza masiva de persoas procedentes doutros países fai 60 anos diminuíu o uso do eúscaro en Altza. Por que a investigación sociolóxica non informa diso?

Fai uns 60 anos, Altza era un barrio de caseríos e a maior parte dos seus habitantes eran vascos. A partir desa época, os caseríos foron derrubados e no seu lugar construíronse grandes bloques de vivendas para acoller a familias procedentes de España. Esta chegada cambiou por completo a situación e diminuíu notablemente o número de autóctonos, de vascoparlantes. A partir de entón a maioría dos veciños eran castillanos e non falaban en eúscaro.

Do mesmo xeito que en Altza, isto sucedeu noutros moitos pobos e barrios de Euskal Herria. Sestao, Barakaldo, Portugalete, Errenteria e moitos outros lugares son boa mostra diso.

Preguntei por iso ao investigador. Pero el declaroume que as miñas conclusións eran falsas. Na súa opinión, o que nos explica a investigación é xusto o contrario. A investigación refuga algunhas das cousas que criamos. Por exemplo, sempre relacionamos o mundo rural co eúscaro, e segundo o estudo iso é equivocado, xa que en moitos pobos da Llanada Alavesa non se fala euskera.

Non podía crelo! Como podía dicir iso? Hai cincocentos anos que na Llanada Alavesa non se fala euskera, e así llo dixen. Castela conquistou en 1200 as terras alavesas, que até entón eran de Navarra, e o eúscaro comezou a desaparecer paulatinamente desde entón. A situación de Álava é moi diferente.

Tras a presentación do estudo, reflexionei sobre o tema. Quizá non sexa casualidade que esa investigación sociolóxica non teña en conta a influencia dos inmigrantes. Se o estudo dixese algo así, “entre as conclusións que sacamos vese claramente que os inmigrantes prexudican ao eúscaro”, a frase non sería politicamente moi bonita. Cheiraría a racismo. Pero, que obxectivo ten o traballo de investigación, analizar a realidade ou facer política?

Hoxe en día, no noso País Vasco, é evidente a hipocrisía cara ao tema en todas as institucións públicas e privadas. As institucións non teñen o valor de facer fronte á inmigración masiva e, para que non as critiquen, dan axudas á inmigración, incluídas as económicas. A situación non é nada fácil, xa que se chama racista a todo o que critica esa inmigración masiva. A liberdade de expresión, de feito, está moi limitada na actualidade. Sendo isto así, como se atreverá un estudo sociolóxico a dicir algo así?

Estamos dispostos a que o eúscaro, Euskal Herria e o resto das nacións pequenas de Europa desaparezan xunto coa onda da inmigración? Este é o perigo evidente da inmigración masiva. Non hai máis que ver que lle pasou ao eúscaro nos 100 anos de industrialización, xa que sufriu máis dano que nos 10 mil anos anteriores. Euskal Herria ten tres millóns de habitantes e hai moita xente de orixe vasca en todo o mundo, pero só falamos euskera uns 700.000. É un dato moi a ter en conta.

Hai quen di que os menores de corenta anos son euskaldunes na CAV, porque nas súas escolas tiveron a oportunidade de aprender eúscaro. Pero iso non é certo. Porque o noso sistema educativo non garante en absoluto que todas as persoas que estudan na CAV sexan capaces de comunicarse en eúscaro. Só temos que ir a Altza ou a Bilbao e tratar de falar en eúscaro con calquera persoa de 30 anos. Os vascos vivimos nunha burbulla e a miúdo de costas á realidade.

Volvendo ao argumento principal, teño que repetir a pregunta: estamos dispostos a pór en cuestión a diversidade do mundo para protexer os dereitos dos inmigrantes? Non sexamos hipócritas. Como consecuencia da nosa conduta pasiva, as nacións, as linguas, as razas e as culturas están en proceso de extinción. Non serve chorar máis tarde.

Hai que abordar o tema e abrir o debate sobre a inmigración masiva, sen complexos nin insultos, porque os dereitos das persoas inmigrantes son compatibles e a garantía da nosa existencia.