O 8 de decembro, nas proximidades de Viana do Castelo, preto de mil sacos de 25 quilos con pinportas de plástico ou ‘pellets’, do buque mercante Toconao, apareceron na costa galega. Aínda que xa se atoparon 52 sacos en case toda a costa galega, existen zonas gravemente contaminadas como Muros e a ría de Noia. Estímase que o número de piques de plástico verteduras no accidente oscila entre 800 millóns e 1400 millóns. Impulsada pola irresponsabilidade da Xunta por este problema, o Goberno Vasco ha empezado a propor unha serie de medidas. Tras a previsión de que os investigadores de AZTI poidan chegar ás nosas costas en semanas ou meses, Arantxa Tapia, do departamento de Medio Ambiente, sinalou que se están deseñando “mecanismos de acción” para poder capturalos antes de chegar ao litoral. O prestixio que está a adquirir a crise ambiental que provocou o accidente e a fascinación da xente parece que nos atopamos cun tema ambiental completamente novo. Pero, é así?

Os “pellets” son polímeros plásticos derivados do petróleo que se utilizan como materia prima para fundir e producir diferentes obxectos de plástico. A produción de plásticos creceu enormemente despois da Segunda Guerra Mundial, nas décadas de 1960 e 1970, debido ás súas propiedades e ao baixo custo da súa produción. As primeiras investigacións sobre a contaminación dos piñeiros de plástico na costa remóntanse a 1972, pero empezaron a proliferar nas últimas décadas, completando así o coñecemento dos microplásticos.

Na costa vasca e no golfo de Bizkaia en xeral, os primeiros estudos sobre estes piñones, xunto cos de microplásticos, que adoitan clasificarse como microplásticos, datan dos anos 2010. A partir de 2016, o Ministerio de Agricultura, Pesca, Alimentación e Medio Ambiente de España, a través da organización CEDEX, publicou informes sobre os piñeiros e microplásticos aparecidos en diversas praias do Estado español, como o caso da praia de Itzurun (Zumaia). Os resultados son claros: a presenza de pinport en todas as praias estudadas no golfo de Bizkaia foi notable nos últimos anos.

Un traballo do grupo de investigación IBeA da Universidade do País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea no ano 2023 demostra que a presenza destes piñones de plástico é notable nas praias de Sopelana e Gorliz. Segundo o informe, as mostraxes realizadas en 2022 e 2023 mostran que se tomásemos un cubo dun centímetro de profundidade, un metro de anchura e 200 metros de lonxitude na liña deixada pola pleamar, estímase que na praia de Atxabiribil de Sopelana habería 6.000 piñones e 1.000 na praia de Gorliz.

Pero, de onde veñen estas bolitas? Estanse vertiendo sistematicamente ou proceden de accidentes menores? Quen é responsable destas verteduras? Por que non falouse e proposto solucións até agora? No caso de que non se realicen máis investigacións e atendan o problema, as persoas que vertan estes piques poderán continuar con impunidade. Ademais, falar só dos piñones simplifica moito o problema que existe na realidade, xa que os piñones supoñen algo máis da terceira parte dos microplásticos que se poden atopar nas praias, pero tamén hai outras formas nun número moito maior.

Por tanto, os informes mostran claramente que o problema dos piñeiros de plástico non é algo que nos vén de Galicia en xeral, como a xente cree. Sabemos que os problemas dos microplásticos en forma de pinport teñen aquí polo menos oito anos, e é lóxico pensar que pasaron décadas sen saber ou sen querer saber que estes piñones estaban nos nosos ecosistemas. Até o grave accidente do 8 de decembro, non se produciu ningunha iniciativa significativa nin se escoitou ningunha palabra por parte das autoridades. Agora, visto o eco do sinistro, deben aproveitar a oportunidade para mostrar a súa aparente preocupación polo medio ambiente. Terá que suceder o mesmo no caso dos microplásticos e nanoplásticos de fibras e formas irregulares que xa son un grave problema para que as autoridades tomen medidas?

Aritz Lapazaran Bidezabal, graduado en Química e investigador en microplásticos.