Unha pequena revolución está en camiño na Comisión de Pelota de Iparralde (IPB). Conseguiu reintroducir a pelota nas escolas, e en eúscaro. A lingua, precisamente, recuperou un gran espazo na súa comunicación. Sacar todos os documentos son en ambos os idiomas; mesmo en eúscaro, algúns. Coouse rapidamente nas redes sociais, alimentando a Facebook, Instagram e Kanton, que se quedaron quietos. “Os mozos son o futuro. A pelota tamén. Pero esta nova xeración vive a pelota nunha man e o móbil na outra. Pregunta para que poidamos ofrecer unha nova pelota, máis relacionada co seu mundo”. O presidente do IPB do PNV, Jean-Michel Garaiar, así o di na última revista que publican.

O de Hendaia é o seu sexto ano como lehendakari, pero as cousas aceleráronse co novo equipo que formou hai dous anos. Fixeron un diagnóstico e déronse conta de que a permanencia dos mozos na pelota xa non estaba garantida. Garaiar: “Primeiro démonos conta de que retiraran a pelota das escolas. Hai balóns de zangobón, balonmán ou baloncesto, pero a pelota está perdida”. Tamén se realizou unha enquisa nas unións de pelota. O secretario xeral do IPB, Henri Errandonea, explica a conclusión: “Aí démonos conta de que a práctica se estaba reducindo e que a imaxe da pelota, na maioría dos casos, era a cesta punta que se ve no verán e o nivel Elite Prol [o nivel das mans máis propias]. Cando o roías, non había nada no fígado; o mundo amateur desaparecía”. Foi como unha alerta para os novos responsables, que se quedaron sen cargos. “Despois, démonos conta de que nalgúns xogos, cada vez había menos pelotaris: no share, no xogo limpo, na chistera, no cazo, na paleta de coiro. Hai xogos que son moi malos”. Por diante, a oferta é tan ampla para nenos e mozos que pasan dun deporte a outro dunha maneira fácil, máis música ou calquera outra. A pelota parecía estar arrinconada. Quixeron que todo volvese empezar e fixésese preguntas para estar de pé nun programa completo. Errandonea: “Pensamos: que é a pelota? Non é só un deporte, o noso patrimonio é cultura. Todos os vascos estamos unidos á pelota, a unha praza de pelota. Foron feitas por todo o pobo ao redor dunha praza de pelota. Durante dous ou tres séculos foi un lugar onde mozos e adultos reuníanse, onde se celebraban festas, desafíos. É máis, o idioma está dentro do xogo da pelota; aínda que sexa só francés, na pelota vostede fala euskera: jo, branco, a min, o último“.

Coa incorporación do novo grupo de Garaizar, en 2016, estaba a crearse a Mancomunidade Única de Iparralde, e decidiron acudir á mesma con competencias de intervención. “Temos que demostrar a estas persoas que non nos teñen que ver como deporte, pero como cultura; que somos como o bertsolarismo, a danza, o canto, como un ámbito cultural”. As primeiras conversacións tivéronas cos electos Daniel Olzomendi e Bruno Karrere; despois, cos técnicos, até a presentación do proxecto ante a comisión de cultura. O pasado mes de xuño, o Concello votou por unanimidade a inclusión da pelota no ámbito do patrimonio e a cultura. A consecuencia concreta foi que o Colexio Vasco fíxose cargo do pago da pelota animadora que vén practicando desde entón nas escolas; concretamente, o pelotari de alto nivel Antton Amulet. “O primeiro obxectivo era asistir ás clases de segundo ciclo –é dicir, primeiro, segundo e terceiro curso da escola– e ensinar a pelota en todo o Norte”. Como eran preguntas e necesidades, na zona de Zuberoa e Amikuze a educadora comezou a andar desde setembro. O acordo asinouse con seis ikastolas da zona e catro escolas bilingües privadas. No público gustaríalles desenvolverse pronto ou cedo, pero no momento non poden: "Nas ikastolas e nas escolas privadas, o director ten o poder para decidir. No público hai que organizarse doutra maneira”. Comezaron a conversar coa entidade deportiva USEP, a institución das escolas públicas.

Pelota en eúscaro

O obxectivo é que tamén se poida acceder ás escolas bilingües públicas. Teñen claro desde o principio que o ensino da pelota desenvolverase en eúscaro. “Necesitamos defender e desenvolver o primeiro elemento máis importante, é dicir o idioma. Entón, Antton Amulet dá as súas clases en eúscaro”. Non é un pequeno cambio no mundo da pelota, xa que o eúscaro foi relegado a moitos lugares nos últimos cincuenta anos. ERRANDONEA di claramente que saíron adiante con esa visión imposta a nivel de Francia, desde o peso da Comisión de Pelota de Iparralde: “A de aquí é a liga máis grande a nivel federativo. Aquí están a maioría dos pelotaris, a maioría do poder. En certo xeito, eu non entendía, sendo os máis rápidos, como descendiamos, todo o que se pode facer en francés arrodillándonos. Non, non; durante séculos xogamos a pelota en eúscaro. Cambiou nas últimas décadas”.

Ademais de mostrar os diferentes xogos, tamén incluíron na pedagoxía a explicación do que é a pelota, a súa historia, as súas ferramentas, os seus espazos. O seguinte reto é estender a oferta a toda Baixa Navarra e Lapurdi, creando postos de dúas ou tres ou catro educadores máis. Para iso, seguen as conversacións co Colexio. Ás escolas, que ofrecen o seu servizo de kit. Nas asociacións de pelota, o animador tamén se dedica á exhibición de xogos de pelota. Son ciclos entre soidades.

Nenos e nenas mesturados

Non queren facer diferenza de xénero na formación dos nenos. Nena ou neno, é aberto a todos, e toda clase de xogos. Tamén nisto trabállase para cambiar as cousas, xa que na actualidade as esposas dedícanse principalmente á pa e ao frontenis. “Unha moza de Zenda non pode xogar á chistera ou ao raparigo? Nós abrimos esa política desde o principio. Que as escolas de pelota a man sexan para os nenos e nenas. Os de chistera o mesmo. Para que sexan confusos”. Para os campionatos, parece que será máis longo. A Federación Francesa de Pelota, que segue as normas do Comité dos Xogos Olímpicos, prohibe a colaboración entre nenos e nenas.

“En Hendaia e Amikuze hai anos que os nenos e nenas mestúranse nas escolas de pelota. Nós impulsaremos iso. E coa ampliación deses pequenos, nós estamos dispostos a montar un concurso para mozas en man ou en chistera”, ha testado Errandonea. E un concurso entre mozos e mozas? “Por lei non é posible, pero por que non? En xuvenís si, pero non será un campionato oficial. A nosa, si, pero a de Francia non”. Errandonea ve difícil cambiar de mentalidades, pero non imposible: “Dará tempo. Quizá unha xeración, uns quince anos”. Garaiar ve o modelo en Hego Euskal Herria: “Alí fixeron o salto do Cristo durante tres anos”. O pario realízase en formación desde a mañá, o que garante aos xogadores máis destros en todo tipo de xogos, tanto para os nenos como para as nenas. “Adaptando o xogo tamén ao físico, ás mans. Pero non o imos a impor nós, hai que facelo con elas, coas esposas”.

Esta reportaxe foi publicado por Ipar Eeskal Herriko Hitza e trouxémolo grazas á licenza Creative Commons.