Empecemos por casa, ese espazo que nos últimos anos abusamos. Porque tamén estivemos inaccesibles á rúa e illados, separados. Non foi fácil. A moitos se nos moveu algo no seu interior; a outros moitos, tamén se nos rompeu algo. En consecuencia, quizá teñamos unha certa conciencia sobre a importancia da saúde mental, pero aínda nos quedan moitas cousas por falar. E os libros sempre son bos compañeiros de viaxe para iniciar a conversación.

Iñigo Antsorregi comezou a sentirse triste e canso antes da pandemia, en 2019. Fatígaa non era só física, senón tamén emocional. E a partir dun momento, non era fatiga, converteuse en dor. No seu interior rompeulle algo: chegou a ter pensamentos suicidas. Tras tres anos de intenso traballo, sae daquel buraco, pero conta o vivido no ensaio autobiográfico Elkar, en casa da miña dor. E é de agradecer que o fixo, porque pode servir para moitas persoas que poidan estar nunha situación similar, para que se dean conta de que non están soas, e que é posible saír desa escuridade. “Si unha soa persoa sente consciente, mereceu a pena”, explicou Antsorregi na presentación do libro.

Outro tema que aparece pouco, e con moitos reparos, é a prostitución. Juno Mac e Molly Smith son autores do libro Puta zikinak (Katakrak). Chegaron á prostitución tras finalizar os seus estudos e pasar por traballos mal pagos. Esta vivencia tamén cambiou politicamente ao achegarse desde o feminismo liberal a posicións comunistas. Sex Worker é actualmente membro do Advocacy and Resistence Movement (SWARM).

Amaia Astobiza Uriarte traduciu ao euskera este ensaio centrado na loita polos dereitos dos e as traballadoras sexuais desde o inglés. É un libro que nos convida a pensar a través de Mac e Smith sobre a masculinidad, a clase social ou o uso do corpo en relación coa prostitución. “O traballo sexual é unha cámara acoirazada na que a sociedade conserva os seus medos e inquietudes máis graves”, sinalan os seus autores neste texto que pode ser apropiado para empezar a romper tabús.

Falamos de masculinidad no parágrafo anterior? No apartado mencionouse a masculinidad. Pois para pensar moito niso publicouse non fai moito: Masculinidades (Elkar), R.W. do sociólogo australiano Connell, traducido por Ane García López. A última achega da colección Eskafandra, posta en marcha hai seis anos por Elkar e Jakin, é que, guiados pola intención de ofrecer en euskera obras de referencia do pensamento feminista, nesta sección publicáronse nos últimos anos algunhas das obras máis significativas de Angela Davis, Silvia Federici, Judith Butler ou Simone de Beauvoir.

En canto ao traballo de Connell, trátase dun libro que pode dar moitas respostas e reflexións a unha pregunta, cal é o lugar dos homes na loita pola igualdade de xénero? Entre outras, atribúese a esta obra a primeira utilización do concepto de “masculinidad hexemónica”. O sociólogo analiza como se modificou e redefinido ao longo da historia este principal modelo de virilidade, que deu moito que falar neste traballo desde a súa primeira publicación en 1995.

Leire Milikua é tamén un ensaio capaz de romper estereotipos sobre a Terra, baixo a sombra (Susa) de Larramendi. Este traballo, publicado no marco da colección feminista Lisipe da editorial zarauztarra, recolle as voces das mulleres baserritarras, a partir das cales realizou un diagnóstico da situación das mulleres cultivadoras. O lector coñecerá unha tripla subalternidad: mulleres, campesiñas e rurais, nun mundo patriarcal, capitalista e urbano, e en Euskal Herria.

Este programa, escrito con gran rigor e capacidade de síntese, que conta con 120 páxinas para abrir todo un mundo escondido ao lector, cre que sorprenderá a máis dun, o autor do prólogo Josebe Branco Álvarez: “Sorprenderanche os datos e as reflexións ou preguntas que nos fai Leire Milikua sobre eles, así como as realidades que esconden os datos en diferentes capas. Talvez a lectura léveche a revisar o mundo rural e a túa visión de nós, a mudarnos os ollos para vernos e, quizais, a mirar a nós para abandonar a atalaia”.

Aiora Zabala Aizpururen Natura nas nosas mans (Alberdania) é tamén un ensaio relacionado coa terra. Editor da revista Nature Sustainability e profesor da universidade de Cambridge (Reino Unido), o ensaio desta irunesa ofrece algunhas claves para abordar o tema do cambio climático que está na actualidade. A idea fundamental sería que é posible pensar con maior liberdade sobre problemas como a emerxencia climática e a perda de biodiversidade, e por tanto, actuar con maior creatividade nas decisións políticas que se deben tomar.

A relación entre o home e o medio ambiente é o que Zabala fala neste breve pero non de maneira abstracta: a voz que nos fala neste libro pode ser o propio autor ou alguén similar; e aínda que é unha cuestión complexa, está escrita de forma comprensible e amena, alternando pasaxes dialogantes, vivencias persoais ou elementos de actualidade con evidencias científicas.

O lector tamén atopará entrevistas no libro de Agustin Arrieta Urtizberearen Gau eztabaida (Erein). O máis clásico dos métodos clásicos para pensar sobre nós mesmos, aproveitouse desde a época das conversacións sócratas para buscar un pouco de claridade. O lector atopará, en todo caso, as conversacións filosóficas actuais no último libro deste profesor e escritor da UPV.

Catro mozos que asisten a un congreso coñécense nun pequeno pobo e, tras as sesións académicas, o diálogo entre eles espértase cada noite. Sen perderse o respecto, pero cada un coa súa propia visión, nestes debates aparecerá todo: verdade, ciencia, relixión, amor, xénero sexual, arte, ficción, valores, felicidade... Están a repensar o mundo. Os dous xéneros que Arrieta traballou na súa traxectoria, a narrativa ficticia e o ensaio, aparecen reunidos nesta obra.

Empezamos o artigo desde casa. Para terminar, eliximos a historia de alguén que pasou moitos anos fóra de casa: Miren Egiguren pasou 46 anos fóra de Euskal Herria, en Venezuela. Cando volve de alí, caben nunha caixa de zapatos todos os bens materiais que posúe. É moito máis o que deixou atrás, xa que tras anos de traballo no barrio máis pobre de Caracas, contaba con toda unha comunidade. Traballou na posta en marcha de gardarías e colexios, organizou talleres familiares, cooperativa alimentaria, panadaría...

A vida de Leire Ibarguren chega a Petare: No libro Miren Egiguren zatak (Txalaparta). O lector atopará, por unha banda, a historia dunha poderosa muller e, por outro, a través das súas vivencias, un retrato dunha comunidade que, nas condicións máis difíciles, atopou a forma de avanzar coa cooperación.