Que o bertsolari Pedro Mari Otaño morreu en Arxentina fai 111 anos, á sombra dun ombu. Naceu en 1857, en Zizurkil, no caserío Errekalde, que tiña nogueira no pórtico, un dos máis grandes bertsolaris. Naceu e foi educado nun ambiente de bertsolarismo. Bertsolari e familia liberal. Marchouse a América en tres ocasiones, a Arxentina. Non foi como nos séculos anteriores como corsario, colonizador ou conquistador. Por primeira vez marchouse por accidente, como insubmiso; por segunda vez, aburrido da sorte de aquí, rebelde ante a situación; por terceira vez, como moitos outros emigrantes.

A vida tocáralle en tempos apaixonantes. Despexando as pegadas e influencia do Antigo Réxime, o caos absoluto na construción dun novo mundo: a democracia ou o vello réxime; a liberación nacional ou a expansión do imperialismo; o crecemento do capital ou a revolución socialista. E aos poucos levantando a cabeza contra o racismo (a independencia de Haití, a guerra civil de EEUU...) e os novos pasos do feminismo (sufragistas, mulleres traballadoras…).

Esta situación arrevesada afecto a Euskal Herria. Por unha banda, os diversos movementos liberais (monárquicos conservadores, monárquicos progresistas, republicanos) e, por outro, as forzas do Antigo Réxime, tamén nun caos terrible. Liberais e carlistas no noso pobo. Por outra banda, cara a 1845 comeza o proceso de industrialización en Gipuzkoa.

Pedro Mari Otaño, ante esta gran oportunidade (defensa do Antigo Réxime ou apertura de portas a un novo tempo), era liberal e non carlista. Pedro Mari Otaño era republicano nun dos grandes debates que había entre os liberais: A paz co Rei ou a posta en marcha da República. Nun grave debate entre republicanos (centralista e defensora dos foros), Pedro Mari Otaño, era partidario da defensa da soberanía nos Foros á hora de construír unha nova sociedade. Era partidario de que se xuntasen o sete e, de súpeto, situaba ao eúscaro no centro da cidade. Nos seus versos aplaude a defensa da nación de Sabino Arana e lamenta a actitude de Unamuno co eúscaro.

Pedro Mari Otaño Barriola naceu nunha familia chea de bertsolaris. E por parte de pai e nai, toda a familia era liberal, a menos que a maioría do pobo fóra carlista, en Zizurkil. As relacións entre uns e outros se encheron de pésimas relacións. Otaño elixiu a insumisión ante a guerra (1875) e trasladouse á Arxentina americana. De volta de Arxentina, aquí atopou a desaparición dos foros, o desastre da política, o descenso do eúscaro e, con ganas, tentouno no movemento euskaltzale: Manterola, Arzak, os irmáns Artola… Nun momento decidiu volver a América. Como di no verso da despedida: “Vou a América pola miña propia vontade, estou aburrido da sorte de aquí…”.

Á volta de América (1890), involucrouse de cheo no movemento vascófilo, foral, de San Sebastián. Cantar versos, escribir, sacar o libro… Pero non tiña remedio. E foi por terceira vez a América, esta vez como inmigrante, en busca dunha vida digna. Era moi amada. A súa despedida fíxose multitudinaria no porto de Pasaia. Txirrita cantou cun fermoso verso a despedida.

Emigrante na Pampa arxentina. Ademais de saír a comer e a vivir en varios postos de traballo, traballou apaixonadamente a favor do eúscaro. Alí escribiu moitos versos preciosos. Na asociación Laurak Bat fundou o primeiro euskaltegi en Arxentina. Esbozou unha gramática do eúscaro. Foi presidente da cátedra de eúscaro na sociedade Laurak bat. Defendeu a nación das sete provincias e o centro da nación, o eúscaro, e denunciou as falsas guerras e os avances do mundo. Morreu en 1911 á sombra do ombu na nostalxia da nogueira anterior ao caserío Errekalde, onde naceu.

A película Ombuaren Itzala é o título da película que o Cine Eguzki Art fará sobre a vida de Otaño. Quérese producir en auzolan e difundila en auzolan. A festa de bertsos Ombuaren Itzala ofrecerase o 23 de xuño no Niessen Aretoa coa presentación do proxecto. Vivo en Errenteria e visitáchesme.