Lecturas parciais, lecturas cómodas e por que non mencionalas, lecturas xenófobas tamén, que non faltan neste pobo onde a extrema dereita pode ter a tentación de fincar o peito porque non conseguiu un representante político: unha chea de coches antes de chegar a Bilbao, pasamos por diante do coche avariado que pechaba un carril e collemos un pouco de velocidade para non chegar tarde; pero Bilbao, xa se sabe, non se pode ler, non se pode conducir con présa e con présa. Na persiana dunha tenda hai “demasiados inmigrantes” e non se que máis di unha pintada en eúscaro limpo.

Supoño que o pintor branco que escribiu esas letras non estará na presentación de libros que fixemos no espazo A Volta de Bilbao, e é unha pena, porque parafraseando a mensaxe de guitarra de Woody Guthrie, este libro, e presentacións como a do mércores, matan aos fascistas pola forza dos acontecementos. A dureza do que conta Pape Niang: Senegaldi chegou a Bilbao hai dez anos. Para ser exactos, Senegaldi foise a Mauritania, de alí a Marrocos, de alí a España, de alí aos Países Cataláns, e de alí a Euskal Herria. E non é que se fale de cada país cruzado: ao pasar cada fronteira, perdeu todo o que levaba, afundiuse, empezou desde cero, levantouse traballando e preparou o seguinte salto.

A “explotación” e a “humillación” son as palabras que utiliza para describir esta traxectoria. Tamén “sufrimento”. “Tes que dar por bo todo o que che fan cando estás nesa situación, polo menos si queres dar o seguinte paso”, explica, ante un público formado principalmente por persoas que tiveron experiencias como ela. De feito, o libro é a súa historia, pero o doutros moitos que tomaron o camiño da emigración tamén pode ser parecido, di Niang, e por iso animouse a contarlle a súa biografía a Mikel García. “Non contei isto para que Pape apareza na portada dun libro. Gustaríame lanzar unha mensaxe, impulsar unha reflexión, por unha banda dirixida ás autoridades africanas e, por outro, aos pobos que nos acolleron”.

Di que o proceso migratorio dunha persoa procedente dun país subsahariano é máis duro que o doutros países, que hai categorías diferentes entre os migrantes, e que a eles cústalles moito máis conseguir traballos dignos, gañarse a vida. “Facemos traballos que ninguén quere”, explicou. Querería que a xente entenda que son homes, persoas, que teñen grandes capacidades e que están a desexar polas en práctica aquí e moitas outras. Que non queren mendigar, senón vivir traballando.

“Queriamos pór en marcha algo que é noso, por iso creamos o proxecto Mbolo Moye Doole para buscar a nosa integración”, explica Niange. Con este proxecto deron un paso adiante, organizándose e sementando a semente para pór en marcha a cooperativa xestionada por eles mesmos. “Non hai lugar en Euskal Herria onde non estivemos presentando o proxecto: non nos quedamos fóra do noso núcleo. Agora estamos a traballar en Arteaga, un terreo de seis hectáreas. A xente só necesita un pouco de impulso á integración e ser tratada con consideración”, sinalou.

Como se fixo o que empezou cunha reportaxe

Grazas a este proxecto coñeceu a Mikel García, xornalista de ARGIA. “En abril de 2018 vin a Bilbao a facer unha reportaxe”, explicou. “O certo é que esta reportaxe foi o punto de partida dunha relación: Bilbao únese á asociación Mbolo, formada por varios senegaleses e ARGIA. E desa colaboración xurdiu o proxecto Inor ez dá ilegala”. Os dous proxectos, para fortalecer economicamente este medio de comunicación en eúscaro e a asociación Mbolo, saíron camisetas en eúscaro e wolof, e logo bolsas. “E nese camiño coñecemos a Pape, presidente da asociación Mbolo. E de forma case natural, sacar o libro foi un paso máis. Ninguén é ilegal para seguir impulsando o proxecto e a reivindicación. Neste caso, gardarase unha parte do diñeiro obtido da venda de cada libro para despois sacar o libro en wolof e repartir o libro de forma gratuíta entre os migrantes”.

Lese como unha novela no libro da vida de Niang. García subliñou que a súa viaxe non só foi físico, senón que tamén foi unha viaxe interior, xa que a migración lle afectou notablemente na súa mirada cara ao mundo. Entre as anécdotas da súa vida falou da influencia e preocupación de Europa na vida en África, do poder que teñen o neocolonialismo, os políticos e as grandes multinacionais, de como se ve Europa desde África e, á inversa, como se ve África desde Europa, que significa ser migrante e negro na nosa sociedade, que portas péchache a cor da pel e que diferenza sitúache o mundo e a solidariedade co paternismo.

Trátase dunha biografía, unha crónica, un ensaio, un traballo xornalístico que pode servir para empezar a cambiar o punto de vista sobre esta cuestión que debería interpelar a toda a sociedade desde unha historia persoal.

Que podemos facer, que estamos a facer

A intervención de Marta Abiega, da Rede de Acollida de Bizkaia, centrouse no cambio de perspectiva entre a cidadanía: Tomando as palabras de Boaventura de Sousa, reivindicou a necesidade de facer unha distinción entre o urxente e o importante, debullando as situacións vividas e as respostas dadas no último ano en Euskal Herria e en concreto en Bilbao. Durante o verán do ano pasado, explicou cal era a foto: Centenares de inmigrantes que viaxaban ao Estado español foron abandonados na estación de autobuses de Bilbao e atopábanse á deriva. E aínda que en Euskal Herria existen entidades que traballan con persoas migrantes ou refuxiadas, non foron capaces de responder á situación. As institucións públicas estaban desaparecidas, a ONG, segundo Abiega, están pendentes de ofrecer servizos, pero carecen do espírito emprendedor necesario para facer fronte a unha situación de emerxencia deste tipo.

Por tanto, decidiron “enfrontar á xente coa situación”: “O obxectivo non era só responder a esta situación puntual, senón completar a rede”. Mentres as institucións públicas e os axentes sociais pasábanse a pelota, puideron conseguir unha igrexa que acollese ás persoas que se atopaban na rúa, así como ao Karmela de Santutxu. Puxéronse en marcha barrios, sen esperar ás institucións, para tentar organizar a acollida de forma autogestionada e que os recentemente chegados puidesen organizarse da maneira máis autónoma posible –entre outras cousas, explicou que organizaban unha asemblea todos os días, sobre todo o que funcionou como espazo de comunicación, porque a situación dificultaba moito que as relacións entre os asistentes fosen completamente horizontais–. Durante o recibimento tamén se organizaron protestas, que deron como resultado algúns pequenos pasos por parte das institucións.

Durante estes meses de intensa tormenta, Abiega sacou algunhas conclusións: “Do mesmo xeito que o machismo, o racismo tamén está aquí, entre nós: formas de falar, etnocentrismo, sospeitas, desconfianzas…”. E neste caso non se trata de xente que practica pintadas racistas, senón das dificultades que supoñen os códigos culturais que ten interiorizados o que acode con intención de axudar. “Non nos fiamos, non respectamos as súas decisións. Temos que escoitar moito máis e xulgar menos”.

Durante a súa intervención, Abiega referiuse a accións concretas que poden ser de axuda e subliñou que o empadroamento en casa das persoas migrantes, por exemplo, melloraría a situación de centos de persoas. Só un pequeno empuxón, como dixo Niange, para que no futuro, no canto dun novo comezo, poidamos contar moitos novos comezos.