Os romanos din que a higuera é traída ao País Vasco; a eles tamén viría polo leste, de pobo en pobo a pobo polo suroeste de Asia, a. C. Dise que cara ao ano 4000 traballábase en Exipto. No noso país crecen moi ben en lugares doces e dan higo, pero en lugares fríos non é capaz de dar gran. É coñecido o proverbio “Otxandioko pikua”, para expresar o difícil ou imposible. Fai máis de vinte anos que escribín: “Plantarano, pero vivirá igual. […] Otxandio é unha planta, un laioza ou un sombrío no universo dos pianos. Un pouco máis ao sur, nas terras nas que os vascos conviviron con romanos, musulmáns e xudeus, o paraíso, o hayuco da higuera, dá dúas colleitas ao ano de higos: as colleitas e os higos”. Así, dicir “está en higo” en Otxandio para dicir que está lonxe ou en lugar é comprensible.

Os higos se condimentan co vento sur de setembro, pero o de xullo o de quentar as colleitas, os de flores, os de colleita, os de xullo, os de cebo ou ou os de trigo. Eles son grandes e doces! E os froitos dos primeiros do ano.

Pero son froitos os higos? Non. Os grans que coñecemos son flores, conxuntos florais. Cada un destes granitos que se abren e ven no seu interior é unha flor, si, eses que ao comer insérense con moita rabia entre as pezas; entón enviaríasllo ao higo ou ao penacho.

O higo é un conxunto floral que alberga flores masculinas e femininas. E como se polinizan as flores femininas si están dentro? Pois necesitan a axuda dun tik-tiki amigo, o avispero da higuera: Blastopasta psenes. É moi pequeno, de 2 mm. e a femia introdúcese polo orificio do pico no seu extremo, o ostíolo, perdendo ás no esforzo. No seu interior pon ovos nas flores femininas, ao facelo nas flores curtas dos bagazos directamente no óvulo, pero nas flores de longo non os pode e poliniza. As avispas que se orixinan destes ovos se fecundarán no seu interior, os machos non salguen, pero dun novo buraco que fan as femias márchanse en busca da súa flor de higo.

Ao comer o higo non atopará rastro de avispas, xa que produce proteolítico ou encima que desfai as proteínas: a ficina.

Tamén se chama higo á morcilla ou almorrán. O higo axuda á dixestión, desde o tezo até o ano, que di: “Comer higos e defecar”.