No sector sanitario pódense atopar distintas definicións e descricións da calidade, pero na definición que utiliza a Organización Mundial da Saúde (OMS), cun enfoque sistémico divídese en seis criterios: eficacia, eficiencia, alcance, aceptabilidad, equidad e seguridade. Cada unha afecto ás outras e todas están intimamente unidas.

O alcance sería ofrecer o servizo en tempo e lugar axeitado, é dicir, proporcionar os medios humanos e técnicos necesarios no lugar axeitado e no tempo axeitado. É tan importante que tamén se recolle na lexislación. O Decreto 65/2006 da CAPV, por exemplo, establece os prazos máximos de acceso aos procedementos cirúrxicos programados e non urxentes, que non poden superar os 30 días no caso das cirurxías oncolóxicas, os 90 días en cirurxía cardíaca e os 180 días no caso doutras intervencións. É evidente que a espera, unha das partes máis importantes do alcance, está integrada nos parámetros de calidade habituais e dáselle prioridade na xestión das organizacións sanitarias. De feito, o 30% das reclamacións ou queixas dos pacientes proceden de listas de espera. Pero, avalíase correctamente?

As listas de espera avalíanse por especialidades das unidades de servizo. Non hai que dicir que isto sexa moi importante, para saber onde se poden detectar as deficiencias. Onde as necesidades, os recursos alá. Pero o medicamento e a atención sanitaria en xeral non deberían centrarse nas especialidades senón nas persoas. Ese é o noso obxectivo: atender ás persoas, non ás enfermidades. E hai variables sociais que condicionan totalmente a saúde, como o xénero, o sexo, a clase social, o lugar de residencia, as condicións de traballo, a orixe, a etnia e o idioma.

O xénero é clave en calquera sistema de saúde creado nunha sociedade machista. Coñezo ao paciente que sufriu un cólico renal ao que se lle practicou a litotricia a toda velocidade no Hospital Galdakao-Usansolo. O paciente lémbrao de agradecemento, por suposto. Non fai falta dicir que este paciente é un home, como o médico que lle atendeu. Dificilmente atoparedes a unha muller que reciba unha atención tan temperá entre os homes. Non vou mencionar, por exemplo, o caso que vimos nas redes. Era a dun amigo, unha muller, a quen dicían varias veces que tiña ansiedade, ata que por fin atoparon un cancro de estómago moi estendido. Demasiado tarde: morreu de cancro. Non nos enganemos: En Osakidetza hai relacións de poder (entre profesionais e pacientes), xerarquías (entre profesionais) e procesos de socialización (tanto de usuarios como de traballadores). Non escrita, pero rexen as normas sociais vixentes e, por tanto, os prexuízos, os estereotipos, o racismo, o clasismo, a lingüística (médico vasco ou bo médico?) Dominan. Tamén o machismo.

Cóntallo e reflexione. Fixen a miña especialidade no Hospital de Galdakao-Usansolo hai vinte anos, e agora a maioría dos traballadores, incluídos os médicos, son mulleres. Persoal, pero non director ou xefe de servizo: director de xestión clínica, director xerente, director médico, xefe de urxencias, xefe de urología... son homes. A saúde é seria e parece que hai que actuar con sentido común.

Pero vaiamos ao gran. Que ten que ver ser muller coas listas de espera? Iso é, non ten nada que ver porque non se estudou ou non se quere ver. Como se dixo, as listas de espera analízanse por especialidade (de agradecer), pero non se trata a mostra correctamente: xénero, sexo, localización, nivel social... E como médico, gustaríame saber se as mulleres teñen que esperar máis que os homes. E gustaríame que eses datos fosen públicos, que se soubese tamén no Parlamento de Gasteiz. Non son de onte, pero... E son médico. Sei que os diagnósticos poden variar (eu tamén os cambio). Poden dicirnos que as mulleres con ‘cancro de estómago’ non teñen que esperar máis que os homes para ser atendidas. Non nos dirán que quizá o suposto diagnóstico orixinal foi ‘ansiedade’, ou ‘malestar’, e que nuns meses diagnosticóuselles cancro, quizais un pouco máis tarde que a homes fiucegos con cancro de estómago.

Para terminar, gustaríame dar unha curiosidade aos poucos lectores que chegaron até aquí, sobre todo ás mulleres. Na época en que era estudante de medicamento, os meus compañeiros (moitos deles simples erdaldunes de boa familia, procedentes de escolas privadas) organizaron un equipo de fútbol chamado Ovafat. Ímosvos a follar a todas . Na actualidade son especialistas ou xefes de servizo. Os que xestionan as vosas listas de espera. Eu non son feminista, non podo selo, porque son un home nado e crecido na sociedade da época. Eu defendo a atención sanitaria sobre todo en eúscaro. Pero estou convencido de que tamén nesa loita as mulleres axudaranme. Analicemos con rigor e rigor a atención que se presta ás mulleres; analicemos as listas de espera desde a perspectiva de xénero.