O Día da Memoria e Barrionuevo tráennos os seus días de memoria. Desde o punto de vista da memoria déronse pasos importantes nos últimos anos en Euskal Herria. Está moi ben que a violencia recoñeza a quen a levou de mil maneiras. Pero hai vítimas e vítimas, sempre estiveron. En tempos, por exemplo, case ninguén se acordaba dos gardas civís asasinados por ETA, e celebrábanse grandes funerais e manifestacións cando mataban aos etarras.

O Pacto de Ajuria Enea deu a volta a esta situación aos poucos, máis tenra a medida que ETA e a esquerda abertzale mergúllanse no buraco negro. Pero nin entón nin hoxe, non todas as vítimas son iguais, salvo na dor e o sufrimento. Ninguén tratou nunca por igual, nin a asasinos –ETA ou o Estado–, nin a sociedade, nin a xustiza. As vítimas de ETA e do Estado, aí está fundamentalmente a brecha de desigualdade. É político, non ético.

Os alicerces da memoria son a verdade, a xustiza, a reparación e non a repetición. E por iso as vítimas son diferentes, porque neses parámetros non se actúa da mesma maneira. Máis aínda cando o Estado español empéñase en repetir o pasado. Son once as posturas inadecuadas do Estado desde que ETA abandonou a súa actividade armada en 2011, incompatibles coa práctica igualitaria da memoria (encarceramentos, xuízos, actitude ante os presos, falta de recoñecemento da tortura, segredos oficiais...). Pero non só del, a Ertzaintza foi obxecto de centos de denuncias de malos tratos, froito da investigación realizada polo propio Goberno Vasco, pero ninguén foi xulgado nin condenado.

Non hai futuro se non é verdade, di a memoria. A memoria é rexeitada, pero tamén é unha forma de entender o sucedido. Pero para iso fai falta moita xenerosidade e boas relacións de forza. A esquerda abertzale saíu do conflito armado tal e como saíu, o que tamén influíu notablemente no ámbito da memoria.

O 18 de outubro de 2021 a “esquerda independentista vasca” fixo unha soada expresión: “Facemos noso a súa dor [o das vítimas de ETA], e desde ese sentimento honesto afirmamos que aquilo nunca debería ocorrer”. Facelo en por si ou porque así llo piden é moi diferente. Que quere dicir sinceramente que “aquilo nunca debería suceder”? Que estivo mal ETA de Franco? Ou o da morte do ditador? Ou ETA de calquera época? Que estivo mal o empeño armado? Por tanto, tamén toda a actividade daquel abanderado ENAM? Desde o punto de vista da memoria, que é máis construtivo para a sociedade vasca: falar diso sen risco de ir ao cárcere e poder reflexionar publicamente ou utilizar a memoria, sobre todo, para seguir engordando o relato do gañador?