Gregorio Ordóñez, concelleiro de Donostia-San Sebastián e líder dos populares guipuscoanos, estaba a realizar unha traxectoria ascendente dentro do seu partido e estaba á fronte da alcaldía de Donostia-San Sebastián. Non era fácil imaxinar a un PP na alcaldía de Donostia, e era difícil que sucedese de verdade, pero non imposible. Os seus soños non eran insignificantes, nas dúas eleccións de 1994 –as do Parlamento Europeo e as do Parlamento Vasco– o PP foi a primeira forza política de San Sebastián. En maio de 1995 celebráronse as eleccións municipais e en maio de 1995 foi asasinado nun restaurante de Donostia-San Sebastián durante unha comida preparatoria.

Con este percorrido, os do pp atopábanse na espuma. En España o pp estaba a consolidarse e en Euskal Herria tamén. José María Aznar era xa o líder da oposición en España e en 1996 gañou as eleccións a Felipe González, candidato do PSOE á Presidencia do Goberno. Nas eleccións ao Parlamento Vasco de 1994, o PP obtivo 11 parlamentarios –cinco máis que en 1991–, nas de 1998 dezaseis e nas de 2001, con Jaime Mayor Oreja á cabeza, alcanzou o máximo histórico con dezanove, converténdose na segunda forza parlamentaria.

Nese contexto de auxe dos populares, ETA asasinou a Ordóñez a mans da súa banda terrorista. En 1988 ao Pacto de Ajuria Enea, asinado por todos os partidos maioritarios contra ETA, custoulle avanzar, pero unha vez arrincado, ETA atopábase forte para mediados de 1990 e atopábase arrinconada, e con ela a esquerda abertzale. Este último, con todo, aínda mostraba unha gran forza política e social. Pero na esquerda abertzale as gretas eran cada vez maiores, ETA non conseguía sentar a negociar co Goberno español, mentres que o Estado, cada vez máis golpeaba con máis forza.

De Bidart a Oldartzen

Un deses grandes golpes foi a caída en Bidarte da dirección colectiva de ETA Artapalo, en 1992. Un bo golpe, pero non suficiente para que se me achegase. Os xefes de ETA serían desmantelados unha e outra vez polo Estado, pero a organización armada reestruturouse unha e outra vez. No camiño da debilidade de ETA, foi unha dinámica de moitos anos.

Desde a década de 1980, a estratexia de ETA era a de negociar co Estado, pero tras as negociacións de Alxer non se contemplaba e ETA decidiu dar unha volta máis ao parafuso da loita armada, e non de calquera xeito: aí está a estratexia de Olds. Foi aprobada en 1994 dentro de ETA e foi absorbida pola Mesa Nacional de HB a dous días do asasinato de Ordóñez.

Que Lanzarse? Tardaríase moito en explicar, xa que se trataba basicamente dunha estratexia que afectaba a todo o Movemento de Liberación Nacional Vasco (MLNV), pero un dos alicerces do seu pensamento era: ETA non conseguía levar ao Goberno de España á mesa de negociación, polo que había que apertar a presión armada, e para iso había diferentes formas –tamén nese contexto iniciouse o gran auxe da kale borroka–. Por unha banda, ampliaría o marco das súas accións e, si até entón dirixíase principalmente á policía e aos membros das forzas armadas españolas, en diante as accións de ETA estenderíanse a políticos, xornalistas, xuíces ou mesmo a outros ámbitos.

Por iso, o de Ordóñez foi moi significativo, porque esa estratexia levou a ETA, entre outras cousas, a actuar contra decenas de concelleiras do PSOE ou do pp. O terremoto foi moi intenso en toda a sociedade vasca e un dos máis grandes na propia esquerda abertzale. A mediados da década de 1990 xa existía no seu seo un gran debate sobre a loita armada.

Alternativa Democrática: Renovación da alternativa KAS

No seo de HB esta división reflectiuse en dous relatorios: Iratzar, Patxi Zabaleta e outros militantes que posteriormente se situarían no partido político Aralar. O primeiro foi moi superior ao segundo (71-16%, segundo HB). Nas asembleas locais de HB era difícil que prevalecesen as alternativas das posicións oficiais, ás veces, pero poucas; aínda que nos ámbitos sociais da esquerda abertzale a visión crítica cara á loita armada era máis ampla, nos ámbitos militantes predominaba a perspectiva oficial en xeral.

Desde entón, si a Oldartzen quedoulle un concepto fortemente pegado, iso é “a socialización do sufrimento”. Emilio López Adán Negro destaca no seu libro A loita armada en Euskadi que, con todo, non era o concepto utilizado nos documentos da esquerda abertzale, senón “socializar as consecuencias da loita”.

Con todo , Oldartzen era unha das patas do novo movemento, seguido da Alternativa democrática presentada por ETA en abril de 1995, que pretendía levar a cabo a renovación de KAS Alternatiba. Este último foi o eixo estratéxico de ENAM tras a morte de Franco, desde que en 1976 ETA presentouno como alternativa mínima para deixar as armas. No fondo, segundo Alternativa Democrática, tras a negociación de ETA co Goberno español, este último debía garantir o dereito a decidir de Euskal Herria, e logo os partidos tiñan que facer ese percorrido. Era o punto de partida dunha formulación que máis tarde viría como esquema das dúas mesas de negociación, pero que non entraría en vigor até as sesións de negociación de Loiola e Oslo.

Tras o asasinato de Ordóñez, ETA fixo estalar unha bomba en abril de 1995 contra o líder do pp, José María Aznar. A blindaxe do seu coche protexía a el e ao seu condutor, pero a explosión matou a Margarita González Mansilla, que estaba en cama nunha vivenda próxima.