Cando Freud (i) publicou en 1930 o “Malestar da cultura” ao final da súa obra, diagnosticou a unha pobre humanidade e expresou a súa esperanza de que no futuro investigásese a subpatología que nos levaría á masacre total da humanidade. No mesmo ensaio, Freud suxeriu pistas para levar a cabo esta tarefa, centrándose na investigación e a pulsión á morte da Supernia social: "A pregunta decisiva para o destino da especie humana é o descoñecemento de si o seu desenvolvemento conseguirá dominar a perturbación da convivencia que provén da violencia e a tendencia á autodestrución do ser humano (...), xa que os seres humanos actuais levaron tan lonxe o seu dominio sobre as forzas da natureza que lles resultará fácil matarse uns a outros até o último home. De aí vénlle gran parte da inquietude actual, da súa desgraza, da súa actitude angustiada" (ii).

Hoxe en día, o descontento na cultura chámase neoliberalismo radical, a evolución do capitalismo avanzado, onde se están desvinculando as relacións entre as persoas e onde o sistema da propiedade dominada polo mercado levounos ao colapso. A partir dos anos oitenta, o capitalismo deixou atrás o modelo de estado de benestar, abrindo o camiño á inmensa propiedade financeira que dominaría o fluxo do capital especulativo. O obxectivo sempre foi o beneficio capitalista crecente e ilimitado. Neste contexto, o biomercado (iii) busca o poder absoluto do mercado sobre o corpo e os suxeitos. A consecuencia desta situación é que non existe ningún mecanismo de protección da subjetividad si non é o consumo en si mesmo. O mercado decide e goberna o modelo de vida e morte da poboación, como debemos vivir, cando e como debemos morrer, tal e como o vemos nas consecuencias da COVID-19. A hexemonía do mercado e os mecanismos de consumo ilimitado van tomando conciencia da propia vida dos individuos –secuestrando aos suxeitos (iv)– e, en consecuencia, tamén da cultura. A cultura dominante, de converterse nunha cultura de masas homoxénea, favorecerá a característica principal do biomercado.

Desgraciadamente, temos que recoñecer que o noso proxecto de vida, tanto a identidade como o esqueleto emocional, satisfai a través do consumo a contemporaneidad actual. A preponderancia do mercado e o consumo continuo están xa ben interiorizados nas nosas vidas. Así pois, a extrema variante do capitalismo vívenos baixo o liderado do neoliberalismo. O mundo global ten como obxectivo homoxeneizar aos individuos, igualar a práctica da vida e os desexos. Obsérvanse signos cada vez máis evidentes dun mundo totalitario, son vestixios da paradigma dunha civilización enferma. Con todo, máis aló da oferta e o risco do mundo global, é fundamental atopar outras formas de ser. Profundando nas identidades e revolucionando as identidades. Traballando na construción de pequenas comunidades locais. Fortalecendo a acción comunitaria desde as raíces da súa raíz cultural. Porque as posibilidades do neoliberalismo, no fondo, están a demostrarnos que só existe unha maneira de ser, dicindo que somos suxeitos homoxéneos e sustituibles, “todos iguais”, e, con todo, sustituibles. Temos que ser conscientes de que a mercantilización do individuo é total si seguimos dependendo da orde económica vixente no que nos atopamos. Conscientes de que esta subjetividad neoliberal xa nos igualou e traspasado a todos. Ao neoliberalismo non lle interesa o grupo, o individuo que non sexa para o consumo, senón todo o contrario, interésalle o individuo sen raíces, sen colectivo, disperso, roto, illado, que se aliña ben no sistema de poder.

Así, cremos que a construción biopolítica individual que promove o neoliberalismo raptou a propiedade do individuo polo mercado, para ir gañando a través da homogeneización social, o medo, a incerteza e a disciplina. Os intereses de Estado só necesitan, no fondo, unha identidade submisa, acrítica e dominada, reducida aos grandes poderes económicos e financeiros. Esta pandemia é só a outra cara da moeda que nos está mostrando. A principal consecuencia desta crise pode ser o fortalecemento da cultura de masas para que a obediencia, a subordinación, o individualismo e as identificacións igualitarias (dependentes do discurso central do poder do Estado) vaian gañando terreo. Si non se pon límites, isto pode ser o estiércol podre da civilización vindeira, é dicir, unha mala sociedade que, máis que polo camiño dunha civilización submisa, haberá que remover desde a máis pequena e ser fertilizada pola nada. É necesaria unha acción comunitaria capaz de reverter as minucias para pór freo ao neoliberalismo. Aí está o maior potencial para unha futura política progresista.

Para evitar esta epidemia ou as que veñan tras ela, temos que deter o crecemento económico ilimitado do capitalismo; e doutra banda, acabar coa pobreza no mundo. Nin o deus da ciencia nin as tecnoloxías salvarannos pola contra. A importancia das loitas do feminismo e as loitas ecolóxicas serán claves nas próximas décadas. O abono da terra entre estes dous enlaces é necesario para a recuperación e rexeneración das redes comunitarias crear un mundo máis igualitario.

-------------------

i Sigmund Freud creou e desenvolveu unha psicanálise tan importante na cultura occidental. Sempre tivo amigos e inimigos rabiosos. Para o escritor Thomas Mann, Freud, é imprescindible para entender a nosa cultura, como Schopenhauer ou Nietzsche. En 1900 publicou a interpretación dos soños. En 1927 o futuro dunha ilusión e tres anos despois o malestar da Cultura. Nestes dous últimos libros, Freud aplicou a psicanálise ao estudo da cultura.

ii Freud, Sigmund, 1986, Todas as obras, Colección XXI

iii Biomercado, derivado das relacións biopolíticas (Michel Foucault, 2007). A organización política exerce o control dos suxeitos mediante o control dos corpos biolóxicos

iv Colonizacion da subjetividad, Nora Merlin, Letra Viva