Como e por que asasinaron a Juan Calvo na comisaría da Ertzaintza?
- O 20 de agosto de 1993 Juan Calvo Azabal foi asasinado na comisaría de Arkaute en Vitoria. O corpo tiña indicios de violencia e o gas por boca. En 1995 oito ertzainas foron condenados por delito de imprudencia, ninguén perdeu o seu posto de traballo nin pisou o cárcere, ninguén foi condenado por malos tratos ou torturas. A piques de cumprir os 30 anos, ARGIA obtivo novas informacións sobre o caso: análise do cadáver por médicos e forenses; entrevista á enfermeira que atendeu a Calvo antes da aparición do cadáver; e declaración da única testemuña directa de que o ocorrido quedou “sen aclarar”, entre outras. Como e por que asasinaron a Juan Calvo na comisaría da Ertzaintza de Vitoria? Ao finalizar o xuízo en 1995, estas preguntas quedaron sen resposta. As informacións que ARGIA fai públicas xeran novas preguntas que reforzan a única certeza de entón: a verdade oficial non explica o que pasou.
Empecemos a resumir o que se coñeceu no seu momento.
En primeiro lugar, o Departamento de Seguridade do Goberno Vasco resumiu así a morte de Calvo nunha nota de prensa a tarde do 20 de agosto. “Esta madrugada, venres, morreu a persoa que onte pola tarde foi detida en Nanclares (Álava) tras roubar un taxi en Bilbao e realizar unha espectacular persecución. O detido, que estivo tres veces ingresado en varios psiquiátricos, perdeu o coñecemento tras sufrir unha violenta crise nerviosa e atacar aos ertzainas que querían axudar”. A nota explicaba máis a continuación. Calvo foi detido cara ás 18:30, tras pór “resistencia nunha situación aparentemente de crise nerviosa”. Foi trasladado ao hospital de Santiago de Vitoria-Gasteiz para atender ao seu “negrón”, que lle levou a comisaría. Alí o comportamento de Calvo foi “normal” ata que cara ás 4:00 comezou a golpearse “contra as paredes da cela”. Os ertzainas entraron na cela, Calvo atacoulles e cando os policías conseguiron dominar perdeu o coñecemento. A ambulancia trasladou a Calvo ao hospital, onde confirmaron a morte.
Con todo, o diario Egin publicou información adicional de “fontes seguras do Hospital Santiago”: O corpo de Calvo tiña grandes negróns en todo o corpo, nas bonecas, así como edema agudo de pulmón, e os médicos que o levaron en ambulancia tiveron que pór máscaras debido ao gas que o defunto expulsaba. Máis adiante publicou, en contra do que dicía o Departamento de Seguridade, que Calvo pasara horas atado e inmobilizado antes de morrer, como indicaban as súas profundas pegadas na boneca.
As Comisións pola Amnistía, o Movemento Elkarri ou a Unión Popular atribuíron a morte ás torturas. Eusko Alkartasuna ou Euskadi Ezkerra criticaron a falta de explicación do Departamento de Seguridade.
Primeira versión do Departamento de Seguridade: "O detido perdeu a consciencia tras sufrir unha violenta crise nerviosa e atacar aos ertzainas que querían axudar"
Nova versión de Seguridade
O 23 de agosto, tres días despois da apertura da primeira nota e obrigados por devanditas informacións e reaccións, o segundo máximo responsable do Departamento de Seguridade, o Viceconsejero, José Manuel Martiarena, emitiu unha nova versión do ocorrido.
No seu relato, Martiarena destacou máis a suposta violencia e o comportamento “raro” de Calvo, recoñecendo que os ertzainas utilizaron porras e gas contra o detido. En varios puntos entrou en contradición a segunda versión.
En canto ao suposto enfrontamento, segundo Martiarena e o Departamento de Seguridade, así foron os feitos. Calvo pediu ir ao baño ás 3:45, daba unha puñada a un ertzaina e entre o tres ertzainas tentaron dominar ao detido. Pero “era imposible controlar a aquel home, e ante a aparencia dos feitos, un axente utilizou a defensa spray. O gas non lle afectou e o detido aumentou a agresividade”. Os ertzainas pecharon Calvo en calabozos, pero reduciu dúas portas até saír á rúa. “Xa na rúa, oito axentes inmobilizaron a Calvo e puxéronlle as burdinas”; a continuación, os policías déronse conta de que o pulso era “moi débil”; a ambulancia levou entón ao hospital.
“Foi vítima da súa enfermidade”, concluíu o viceconsejero de Seguridade, José Manuel Martiarena
“Foi vítima da súa enfermidade”, concluíu Martiarena. A enfermidade mental dun cidadán que estaba baixo a vixilancia da Ertzaintza parecía aliviar a responsabilidade da organización e dos axentes en lugar de agravala.
O máximo responsable político da Ertzaintza da época, Juan Mari Atutxa, non fixo ningunha declaración ao cidadán falecido baixo a súa custodia até o 16 de setembro. Forzosamente, ante a Comisión de Institucións e Interior do Parlamento de Vitoria, a petición da Esquerda de Euskadi. Reafirmou e completou a segunda versión do seu departamento e apoiou totalmente a actuación dos ertzainas: “Non houbo vontade nin desproporción para cometer delitos”.
Xuízo e sentenza
O Tribunal Superior de Instrución do Tribunal de Vitoria, en febreiro de 1994, notificou a oito ertzainas a comisión dun delito de imprudencia que causou a morte. Foi entón cando se coñeceu oficialmente o resultado da autopsia: o corpo sufriu decenas de golpes e secuelas de violencia, pero Calvo morreu por inhalación do gas dos sprays da Ertzaintza, e máis concretamente pola edema pulmonar que lle produciu o gas.
O xuízo celebrouse o 9 de febreiro de 1995 e a sentenza foi notificada o 23 pola Audiencia Provincial de Álava: “A culpabilidade dos feitos que provocaron o asasinato da vítima infeliz, Juan Calvo, é claramente dos axentes da Policía, conscientes das consecuencias negativas do gas, que impediron que o detido saíse da cela”.
ARGIA tentou obter a sentenza completa, pero non a conseguiu polo momento: o avogado da familia, Txema Montero, e a avogada de TAT, Begoña do Cal, xa non a gardaron, temos unha solicitude no xulgado (porque é unha sentenza pública), pero non nos fixeron chegar á hora de redactar esta información. En calquera caso, tanto na prensa de entón como na propia rede, o xurado condenou a seis ertzainas a un ano de prisión por un delito de imprudencia temeraria: Juan Antonio Arenaza, Aitor Zubiaguirre Fernández de Gamarra, Francisco Javier Muñoz Miranda, Roberto Martínez de Arenaza García de Albeniz e Rogelio González González. Foi condenado a seis anos de prisión a José Ignacio Couceiro Cuadra, Ertzaina Xefe da Ertzaintza no mando daquel día, por un agravante de neglixencia profesional ademais do delito anterior. O único ertzaina que recoñeceu botar gas (pulsando dúas veces o spray, durante un segundo), Cristina Martín Canabal, por imprudencia con arresto menor ou arresto de dez días, non participou no intento de manter o gas Calvo pecho en calabozos, segundo o tribunal.
O TAT e o avogado Txema Montero valoraron positivamente a pena de prisión imposta aos ertzainas, pero negativamente castigar como falta as numerosas pegadas de feridas e golpes do corpo de Calvo, e non como delito.
Impunidade
A sanción imposta aos ertzainas foi “absolutamente demencial” para o viceconsejero de Seguridade, Martiarena, segundo manifestou o mesmo día. Ás horas, Atutxa reduciu o ton: o departamento “respectaba” as decisións dos tribunais, pero a sentenza era “demasiado ríxida”. En canto aos sindicatos da Ertzaintza: CCOO pediu ao Departamento de Seguridade que fixese unha petición de indulto “canto antes”; “As sancións impostas parécennos verdadeiramente desproporcionadas”, afirmou ELA, que declarou que a sanción “inxusta” e apoiou aos penados. Os ertzainas condenados recorreron á sentenza.
Os policías continuaron nos seus postos de traballo, ninguén pisou o cárcere nin presentou dimisión. A familia de Calvo non recibiu ningunha explicación, responsabilidade ou arrepentimento.
En xaneiro de 1996, o Tribunal Supremo reduciu a pena ao xefe da Ertzaintza de seis a un ano, confirmando o resto de sancións. En definitiva, todos os policías seguiron nos seus postos de traballo, ninguén pisou o cárcere nin presentou dimisión. A familia de Juan Calvo sinalou a ARGIA que non recibiran ningún tipo de explicación, responsabilidade ou arrepentimento por parte da Ertzaintza.
Novas informacións de ARGIA
Un dos médicos que tentou revitalizar Calvo nas urxencias do hospital de Santiago quedou impactado co residente. Ao chegar a casa escribiu todo o que lembraba. ARGIA publica nesta reportaxe este informe médico que estivo gardado durante 30 anos e a autopsia oficial do cadáver en formato audio.
ARGIA falou con Patxi Bezares, entón auxiliar de enfermaría. Bezares curou algunhas feridas leves a Calvo cando os ertzainas levárona por primeira vez a urxencias, á noitiña, recentemente detidos. Calvo morreu ao volver traballar á mañá seguinte. Viu o corpo e di que nin sequera coñeceu o "masacrado" que estaba tan grande. Bezares conta, entre outras cousas, que polo menos un dos médicos que tiveron contacto directo con Calvo, que ao chegar a casa redactou o informe e gardouno, sufriu durante os próximos meses continuos e ameazas da Ertzaintza.
Serie de reportaxes nos que se anula, profunda nalgunhas das informacións que se deron na época e achéganse novos datos
Ademais, hai unha testemuña directa deste crime (ademais dos ertzainas imputados). M.Ou.M. estaba na cela do mesmo día fronte a Calvo. o . En primeiro lugar, ratificou a versión dos ertzainas na declaración prepolicial, pero no xuízo o seu avogado asegurou que a testemuña lle contou que Calvo fora atado “como un cerdito” e “golpeado sen piedade”. ARGIA atopou a testemuña e citou con el. Non informa sobre o que viu ou escoitou en calabozos, pero sinala que as cousas quedaron “sen aclarar”.
Finalmente, ARGIA obtivo as declaracións realizadas na propia comisaría polos ertzainas que tiveron contacto directo con Calvo poucas horas despois da súa morte. O resultado da análise das declaracións é claro: os relatos dos ertzainas non son compatibles coa situación do corpo de Calvo. O Departamento de Seguridade apoiou totalmente aos ertzainas e a súa versión.
Hipótese de ETA
Durante un tempo a Ertzaintza pensou que o cidadán que roubou un taxi en Bilbao podería ser membro de ETA. Durante estes meses tres persoas expresaron a mesma idea a ARGIA. “O que nos chegou é o cidadán que roubou un taxi cando era membro de ETA e traíalle un pelo”, afirma Patxi Bezares, que atendeu a Calvo no hospital. O avogado dos parentes de Calvo, Txema Montero, dixo a ARGIA que, desde logo, ata que Calvo foi detido, esa foi a opinión da Ertzaintza, “sen dúbida”. No Grupo contra a Tortura, segundo Julen Arzuaga, entón membro do grupo e actual parlamentario de EH Bildu, a Ertzaintza cualificou a Calvo como membro de ETA e soubo condicionar o trato dado ao detido. No mesmo xuízo, tanto o avogado do TAT como Montero preguntaron aos ertzainas que levaron a cabo a detención por esta hipótese: Ante a magnitude da operación iniciada polo Departamento de Seguridade (un helicóptero, entre outros), os policías declararon que a pensaron e que un mantivo esa impresión até o día seguinte (Calvo xa morto).
Para o ano 1993 presentáronse decenas de denuncias contra a Ertzaintza por tortura ou malos tratos. Dous deles fixeron camiño nos xulgados: Andoni Murelaga en 1990 e Raúl Ibáñez en 1991. Pasarían 24 anos ata que o Goberno aprobase 311 casos de tortura da Ertzaintza.
Pódese considerar bastante seguro que a Ertzaintza tivo a sospeita de ETA, tendo en conta o número e diversidade de testemuños ou a utilización dun helicóptero para continuar Calvo fai 30 anos. Pola contra, o Departamento de Seguridade nunca fixo ningunha declaración respecto diso; parece que os grupos antiterroristas da Ertzaintza non puideron participar na detención, nin despois na comisaría; ou, como sinala o forense que analizou a autopsia a petición de ARGIA, os indicios evidentes de violencia que contiña o corpo de Calvo non se corresponden cos habituais dos torturados por “razóns políticas”.
Traballou a Ertzaintza coa hipótese de ETA no caso de Calvo? Condicionou isto a detención, o trato dado ao detido ou a reacción do detido? En definitiva, tivo algo que ver esta hipótese coa tráxica morte de Calvo? Tamén son preguntas que só poden responder os ertzainas e os seus responsables.
Once preguntas, unha certeza
Varios xornalistas realizaron o seguimento do xuízo. “O máis destacado neste caso son as notables sombras sobre os feitos”, escribiu o xornalista de Egin, Iñaki Iriondo. “Non parece que a investigación da morte de Juan Calvo axude a aclarar o sucedido aos membros do mesmo corpo policial acusado”, da dO Correo. Morazas.
Como e por que asasinaron a Juan Calvo na comisaría da Ertzaintza? Despois de 30 anos a pregunta mantén a mesma actualidade. Só os ertzainas que estiveron alí poden aclaralo e quizais os responsables de entón da Ertzaintza. Mentres tanto, algunhas informacións que se deron na época foron canceladas, déronse a coñecer en ocasións e publicaranse novos datos nesta serie de reportaxes. Deixa moitas preguntas no aire e a única certeza é que a verdade oficial non é suficiente para comprender a morte de Juan Calvo e os seus arredores.
Nos seguintes artigos imos analizar cada un con maior profundidade os novos documentos e testemuños mencionados.
- 30 anos oculto á luz: probas de tortura.
- ENTREVISTA | Patxi Bezares, traballador do Hospital Santiago que atendeu a Juan Calvo: "Aquel corpo estaba masacrado".
- VÍDEO | Juan Calvo: varios episodios da autopsia.
- Testemuña da morte de Calvo: “As cousas non se aclararon”
- Ertzainas e Departamento de Seguridade: mentiras, lagoas e contradicións
