Batalla de Noáin, defensa de Amaiur e Hondarribia
Inmersos na guerra contra os señores e as igrexas comuneiras, en 1521, Castela obtivo a axuda do seu cuñado Enrique de Navarra II.ak, o rei Francisco I de Francia, para recuperar o reino de Navarra invadido, conquistado e ocupado nove anos antes.
Os pais Enrike II.aren, Joan Albret e Catalina de Foix, xa tentaran mandar aos casteláns desde Navarra nunha chea de ocasións, pero parecía de 1521 como "agora si". Co reinado do seu fillo Enrique, os navarros e bearneses postos ao seu servizo foron vencedores até as portas de Pamplona coa axuda “morna” dos franceses. Coa axuda dos fieis da capital, feridos de Ignacio de Loyola, que defendía para os casteláns, chegaron ao último forte do reino de Pamplona, asediando a Logroño.
Tras a derrota de Villalar, debilitados os comuneiros e nobres casteláns, a igrexa e as tropas do novo emperador, colocando aos campesiños rurais en primeira liña, atrasaron aos navarros franceses. Carlos V era o Emperador do Imperio Sacro, fillo de Felipe de Habsburgo e Juana de Castela I.aren. Nacido en Gante, no norte de Bélxica, recibiu o instinto materno e a rabia imperial. El e a súa tropa alemá conduciron as últimas batallas para acabar con Navarra: Noáin, 1521, Amaiur 1522 e Hondarribia 1524. O reino seguiu vivo en Baixa Navarra.
Gran diferenza numérica
O Reino de Navarra desapareceu da lista europea de estados soberanos en 1620, pero os vasconavarros non foron nin arrincados, nin asimilados, nin moito menos vencidos para sempre
O maior golpe rexistrouse en 1521. A batalla disputouse entre cámpalas de Esquíroz, Erreniaga e Noain. O contraataque dirixido polo condestable castelán estaba formado por 30.000 soldados e apenas 8.000 bearneses navarros. Pouco serviron os pesados canóns defensivos e os xendarmes francesas de elite, moito menos cando estes romperon a disciplina e fuxiron da liña. Deixou a 5.000 persoas mortas das tropas de gascón navarro, non está claro, pero pouco.
Os poucos navarros que se salvaron tiveron que tomar o camiño da montaña, Pamplona volveu caer ao alcance dos invasores e Enrique II e os seus fieis organizaron a resistencia nos vales subpirenaicos.
Un ano despois, en 1522, máis dun centenar de fieis navarros acolleron o castelo de Amaiur baixo as ordes do capitán Jaime Belaz Medrano. Os casteláns cercaron o castelo e dezaseis canóns españois bombardearon o castelo o día que pasou. Aqueles que loitaban por non ser españois non puideron facer nada fronte á forza do inimigo.
O emperador Carlos V organizou unha ofensiva contra os franceses no inverno de 1523-24. Con todo, fracasou en Europa e enviou os restos do seu exército a bloquear Hondarribia. En febreiro de 1524 os franceses abandonaron a cidade, polo que só os navarros quedaron ás ordes do fillo do mesmo nome de Petri Navarra. Hondarribia réndese fronte aos españois o 29 de abril de 1524, 700 anos despois da fundación do reino no ano 824. O Reino de Navarra desapareceu da lista europea de estados soberanos en 1620, pero os vasconavarros non foron nin arrincados, nin asimilados, nin moito menos vencidos para sempre.
Beñi Agirre Oiartzabal, escritor e historiador
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Goizean jaiki orduko hasten dira desegokitasunak. Beharbada lotarako erabili duzun lastaira ere ez zen egokiena. Baina, ezin ba idatzi desegoki sentiarazten nauten guztiez. Horregatik, udaberriko ekinozioa –egunaren eta gauaren arteko oreka– dela eta, oraindik ere,... [+]
Ez da gauza berria politikari profesionalak gizarteko arazoak estaltzeko ahaleginetan ibiltzea. Azkenaldian Denis Itxaso -EAEko Etxebizitza sailburua- entzun dugu etxegabetzeei garrantzia kenduz eta aditzera emanez gurean bazterreko fenomenoa direla; eta Begoña Alfaro... [+]
Antropozentrismoaren aldaera traketsena eurozentrismoa izan zen. Europako mendebaldea, geografikoki, Kontinente Euroasiarraren penintsula txiki bat besterik ez da, baina lau mende luzez gertaera demografiko, teknologiko eta ideologiko batzuk zirela medio, bazter horretako... [+]
Badakizuenok badakizue, beste gauza asko bezala, euskararen aldeko borrokan ere politikoek, eragile batzuek eta hedabideek beraien antzezlana saldu nahi digutela, benetakoa balitz bezala.
Lehen urtean pozik jaso nuen, "Euskaraldi" hau. Zer edo zer zen, ezer ez zegoela... [+]
Euskarak, mendez mende, zapalkuntza sistematikoa jasan du, eta oraindik ere borrokan dabil egunerokoan bere leku duina aldarrikatzeko. Hizkuntza baten desagerpena ez da inoiz berez gertatzen; planifikazio politiko eta sozialak eragiten du zuzenean. Euskaldunoi ukatu egin izan... [+]
Horra Libération egunkariak berriki argitaratu duen idazkia:
“Bayonne” bukatu da, Libérationek “Baiona” idatziko du
Hiri baten izenaren erabilpena ohiturazkoa delarik, egunkari batean izen horren erabilpena aldatzea zaila da. Alta, irakurleen... [+]
Eusko Jaurlaritzak eta Arabako Foru Aldundiak Datu Zentroen instalazioei ateak irekitzen dizkiete horiek arautzeko legedia sortu aurretik. Bilbao-Arasur Dantu Zentroarekin, bere lehen fasea gauzatuta, eta instalatzea amesten duen Solariaren Datu Zentroarekin, 110.000 m2... [+]
Otero jauna, garai honetan artzain honek ez du tarte handirik izaten ezertarako, justuan ibiltzen naiz, baina gaurkoan ezin utzi erantzun gabe zure azken kolaborazioa. Izan ere, sortu didan egonezinak pisua du. Haserrea ere astuna egiten zait. Ez pentsatu, ordea, dela zenbait... [+]
Duela gutxi, asteburu berean, Ertzaintzak bi salaketa jaso ditu: lehenengoa, emakume kolonbiar batena; lekukoen arabera, ertzainak kolpeka jarraitu zuen lurrera bota ondoren eta konorterik gabe zegoela; ospitalean garuneko edema eta paralisi partziala diagnostikatu zizkioten... [+]
Frantziskok "Franciscomanía" zeinuarekin hasi zuen bere Aitasantutza. Fenomeno soziologiko horri esker, Vatikanoko boterearen zirrikituak aldez aurretik ezagutzen ez zituen gaztetasunaren ikono eta Elizako aldaketa-haizeen intsuflatzaile bihurtu zen.
Era berean,... [+]
Euskal Herriko Mugimendu Feministak aurtengo Martxoak 8ko mobilizazioak "faxismoaren, erreakzionarismoaren eta zapalkuntzaren aurkako aliantzak" ehuntzean ardaztu ditu.
Kepa Kortak Naiz-en idatzitako “Musikariaren jakituria” artikuluan faxismoa definitzeko... [+]
Harea-erloju baten bidez irudikatu ohi da denboraren joana. Ospatu berri dugu Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoak 49 urte bete dituela iragan den otsailaren 27an. Urte hauetan guztietan, harearen pisuak ez du oraino estali Saharako populuaren askatasun-nahia eta... [+]
Datorren udaberrian, Stop AHT Zundaketak ekimenak bi urte beteko ditu. 2023ko maiatzean, ADIFek Itza, Sakana eta Goierriko udalei jakinarazi zien zundaketa geoteknikoak eta beste jarduketa batzuk egingo zituela AHTaren Nafarroako korridorea Euskal Y-arekin lotzeko alternatibak... [+]
UEMAk Telegram bidez banatzen duen “Euskararen Hemeroteka” kanalean honoko titularrak irakurri ditut bata bestearen atzetik: “Gipuzkoak euskararen aldeko bide-urratzaile izateko ardura hartu du”, eta jarraian “Udaltzainen hizkuntza eskakizunen... [+]