O cómic Ño descubriu dez situacións que poden suceder ao redor dunha sesión de bertsos, dez escenas que, en contextos confortables e menos cómodos, reflectirán pantasmas, obstáculos, asideros e ferramentas de progreso das mulleres bertsolaris, eloxiando os xestos de complicidade e goce entre os seus membros.

As ilustracións son de Maitane Gartziandia, quen di que “cada escena é unha foto. Son fotografías ou fotogramas dos istantes de poucos segundos, moi descritivos, onde a acción non ten tanta importancia, senón describir unha sensación, un ambiente”.

Eli Pagola e Miren Artetxe encargáronse do guión. Con todo, a imaxe ocupa o maior peso en todas as escenas e, aínda que se centra no mundo do bertso, non aparece ningún verso, salvo nunha serie histórica. Son versos do personaxe que dará contrapunto ao cómic: Joxepa Antoni Aranberri Petriarena Xenpelar. Foi traballador e bertsolari da fábrica de Errenteria e foi inserido en montaxes fotográficas en diversas pasaxes do libro, como din os seus autores, “para saciar aos bertsolaris de hoxe”.

Pagola explica que “se realizaron e vanse a realizar máis traballos teóricos que vinculan bertsolarismo e xénero. Viamos que un traballo en formato de cómic podía ter marxe. Dános licenza para facer chistes sobre o tema”. Artetxe di que quen non siga estes temas moi de cerca pode non entender moitas cousas, pero “é un cómic para crear sorriso aos nosos compañeiros e ás feministas do noso mundo de bertsos, que lles dará forza para seguir adiante”.

Crónicas, pedras preciosas, clave para entender a historia

Hai quince anos saíu a idea de facer o libro e Koldo Izagirre recolleu as crónicas escritas no xornalismo en eúscaro. O título tamén se recolle nunha destas crónicas: “Joseba Zubimendi, testemuña da incineración de Gernika, relata o bombardeo de Gernika. Tamén temos o documento máis auténtico do bombardeo de Gernika”, detalla Izagirre.

O autor afirma que este traballo é, entre outros, un material para entender a historia: “Grazas a estas crónicas coñeceremos, entre outras, o número de guerras que vivimos no noso país: 1936, Algeria, Segunda Guerra Mundial, Primeira... E porque non retrocedemos –a crónica máis antiga do libro é de 1869–”.

Trátase de textos publicados nunha soa ocasión e que se manteñen “corrixindo os erros evidentes da imprenta e adaptando a ortografía ao noso tempo”, afirma Eizagirre.

Juan Luís Zabala participou na corrección de erros en ortografía e copia e Gorka Bereziartua colaborou na selección e outros moitos detalles.

Ambos os traballos ocuparán o posto de ARGIA na Feira de Ziburu, onde tamén estarán os autores para asinar libros ou simplemente para falar das súas creacións.