Txema Auzmendi (Ordizia, Gipuzkoa, 1949) recibiu en 2010 sentenza absolutoria no caso de peche do caso Egunkaria e tivo outra importante noticia: A radio popular pechouse. quedou sen ese traballo. Tiña 60 anos e non víaselle dar clase nun colexio ou na universidade, e pediu á súa xesuíta que fose a África ou á India. Saíu a oportunidade de Cuba. Alí. -Fíxome ben saír. Estivo seis anos en Cuba, o sucesor na República Dominicana, e logo outro ano máis en Cuba. O 23 de xuño regresou a Euskal Herria. Atópase desde entón no Colexio Xesuíta de Durango (Bizkaia), onde reside.

A que foi a Cuba?

Polo sistema cubano, non tiña a posibilidade de facer xornalismo alí. Fun traballar pastoral, e, por exemplo, impartín clases de eúscaro en Santiago e nA Habana. Tamén fixen exercicios espirituais con laicos e relixiosos.

Como está o país?

Atópase en estado rudo. Os cidadáns tiveron a oportunidade de aprender e formarse durante varios anos, sobre todo porque recibían o apoio económico da Unión Soviética. En Cuba os cidadáns fixeron un bo traballo para derrubar unha ditadura, inventárono, e en 20-25 fixéronse moi boas cousas alí. Despois, coa disolución da URSS, a situación foi a peor.

Decidiches volver. Por que?

En Cuba non hai ideoloxía de liberdade, e esa é a principal razón pola que volvo. Aquilo era un sufrimento. Dicíame a min mesmo que non lles diría o que teñen que facer, pero sentíame mal coa miña falta de liberdade e dei un paso.

Que? Cando?

A principios deste ano, tres sacerdotes cubanos escribíronlle unha carta ao presidente Raúl Castro nunha carta privada na que se lle criticaban. A min tamén me chegou a carta por correo electrónico, enviada por un dos habitantes dA Habana. Estaba entón en Santiago e díxenlle ao patrón da nosa casa que ía ler a carta na parroquia, na misa do Día de Pascua. Lina, dicíndolle que fora escrita por tres sacerdotes cubanos, e confeseilles que non era o lugar máis apropiado para anunciala. Habería unhas 300 persoas na igrexa. Levantáronse cinco ou seis e arrincaron. Desde detrás tiven a unha muller gritando. Outros viñeron darme as grazas e alguén me pediu unha copia. O que din o tres abades é que convén cambiar algunhas cousas en Cuba para o ben dos cidadáns.

Recibiu algunha queixa das autoridades pola lectura?

Eu non, pero sei que algúns escritos chegaron ao bispo de Santiago e á nosa parroquia; non me dixeron quen os enviou, nin que dicían, e eu non lles preguntei. Como eu era estranxeiro alí, non tiñan máis remedio que embarcarse e ser expulsado nun avión que era o que puidesen facer comigo. Alí tiñan problemas, non digo eu. Despois de ler a carta, unha muller veu preocupada, díxome que é médico, que traballa con militares e que, si decátanse de que estaba na misa, podería ter problemas.

Até que punto inflúe o bloqueo de Estados Unidos en Cuba?

Estados Unidos é un imperio, téñeno ao seu lado en Cuba e presiónanlle para controlalo, para que sexa o seu servidor ou o seu escravo. Os cubanos teñen claro que non queren controis, e esa conciencia estendérona tamén en Sudamérica. O que eu non teño enténdese por que os que foron de Cuba a Estados Unidos empuxan o bloqueo, porque saben que os afectados son xente sinxela, non goberno.

Teñen escaseza os cidadáns?

Gañan unha decena de dólares ao mes e a familia ten que sobrevivir... Teñen dificultades para vivir. A mentira está por todas partes, dicindo que todo vai ben, pero hai emerxencia, roubo... Con todo, a pesar desta situación, os cidadáns son amables e amables. Andei polo mundo e non atopei xente así. Despois de estar na República Dominicana, pola xente non me custou volver.

Prevé algún cambio en Cuba?

Fidel Castro abandonou o liderado do Partido Comunista en 2011, pero non se produciron cambios. Tamén creo que é unha cuestión de xeración; é dicir, que mentres non morren os que gañaron a revolución en 1959, non haberá cambios profundos. A pesar de que se trata de xente de entre 80 e 85 anos, eles son os que a controlan. Raúl Castro, por exemplo, é de 1931 e é o líder do Partido Comunista. A xente de 60 anos non é da época da revolución e, por tanto, teñen unha mentalidade diferente, pero non teñen o poder. Dentro de 5-10 anos, Cuba podería estar noutra situación. Con todo, creo que nunha Cuba diferente ten que haber xustiza social, unha igualdade.

Estiveches alí cos vascos?

Cando falaba en Euskadi Irratia, sempre terminaba dicindo que eu estaba en Santiago e que os vascos tiñan o Consulado Vasco. Viñeron algúns sen avisar, entre eles Tasio Erkizia. Prohibirámonos/Prohibirámosnos coller á xente; si collíannos, tiñamos unha multa de dúas mil dólares. NA Habana, en cambio, unha cuadrilla de vascos xuntámonos no restaurante Bonbilla Verde, propiedade dunha de Balmaseda [Bizkaia], en moi bo ambiente.

Con quen estivo nA Habana?

Angel Azkarraga con Matxitxa ou Joseba con Sarrionandia. Unha vez na parroquia, unha muller díxome que coñecía a un estudante universitario que quería facer unha tese sobre o mundo vasco, e a ver con quen podía falar. Na Universidade dA Habana comezaba a dar clases sobre a historia do eúscaro en Sarrionandia [en 2016] e dirixina a el, pero tamén a Matxitxe, que tamén está ligada á cultura vasca. Sei que ese estudante foi reunirse cos dous e que o recibiron moi ben.

Fúchesche a Cuba en 2010. O sector da pacificación -e algunhas cousas empezaron a cambiar en Euskal Herria.

O conflito político aínda estaba moi vivo e as consecuencias eran duras. Seguín o proceso como puiden e alegroume que a loita armada terminouse. Hai outra situación. Pero vese que aínda hai moitas feridas e moito sufrimento por unha banda e polo outro, e non é fácil canalizalo. Con todo, moita xente está a tentar superar a situación sen deixar de lado o sufrimento.

En referencia ao sufrimento: Arrestáronche, encarceráronche e xulgáronche no caso Egunkaria. Ten vostede perdón?

Si. Cando houbo sufrimento —no caso da violencia política, por exemplo, utilizouno ETA, incluso o Estado, con torturas e asasinatos—, se alguén que sufriu non atopa no seu interior a vía de perdoar ao que fixo dano, a vida fáiselle moi dura e pode ter odio co outro. O que fixo dano non ten que pedir perdón, o perdón está dentro de si mesmo. Perdoo a quen me maltrataron no caso Egunkaria. Logo, a reconciliación é outra cousa, máis difícil, e ás veces imposible.

No caso Egunkaria, a absolución si, pero non houbo reparación por parte de Madrid.

O Estado español pechou en 2003 un xornal que xa non se abriu. Si, a Audiencia Nacional ditou sentenza absolutoria en 2010, pero non recibimos ningunha indemnización. Non se fixo xustiza algunha. Si o Estado desculpásese, ben, aínda que eu non llo pida. Debería, sobre todo, facer xustiza; reparar o dano, dalgunha maneira. Tamén me gustaría saber a verdade: que querían facer?

Que pensas ti?

Como non poden matar o eúscaro, quixeron quitarlle un bo soporte ao eúscaro. Tiñamos un único xornal en eúscaro, que daba vida á nosa lingua todos os días, e quitáronllo do medio para axudar a matar o eúscaro.

Díxose que a intención era máis xeral e que querían tocar a cultura vasca na súa totalidade.

Eran tempos nos que todo é ETA e, con esa escusa, todo valía. Eu teño unha gran paz, e o que me fixo dano foi ver sufrir a algúns procesados [desde o punto de vista sanitario]. É unha historia triste; aprendemos que se fan barbaridades. Vivir mirando cara atrás non ten moito sentido, hai que mirar cara a adiante.

En Euskal Herria os axentes políticos están a demandar perdón e autocrítica de forma permanente.

Non creo que sexa un bo camiño seguir niso. Por exemplo, non é correcto que os presos non estean no País Vasco si non se lles dá o perdón. É unha inxustiza, antes e agora.

Volviches a casa ao oito anos. Que viches diferente?

Vin moita máis xente en San Sebastián que antes, unha chea de turistas. Eu creo que coa desaparición de ETA o turismo gañou. Logo, outra cousa é que consecuencias ten o turismo.

Ver aspecto político?

Chamoume a atención o cambio de conciencia en Ipar Euskal Herria. En agosto estiven en Maule vendo a pastoral, e, polo menos eu, a moita xente de Iparralde atopeille o sentimento do pobo. Alegreime moito. O desarmamento de ETA tamén foi grande, empezando hai dous anos naquel caserío de Luhuso, daquela esa colaboración...

En Navarra, hai tres anos, tamén houbo un gran cambio.

Tamén hai que destacar. O feito de que catro forzas políticas puxéronse de acordo foi un motivo de aplauso. Alegreime moito. Parecían cousas imposibles de conseguir, pero se se daban pasos... Son moi utópico.

E a favor da soberanía.

Si. Os vascos queremos ser donos de nós mesmos. Imos, pois, a dar pasos. Foi moi interesante o proxecto das consultas populares. Eu collín o lote final, porque é a consulta de San Sebastián, e díxenme: este é o camiño. A violencia de ETA xa non existe e temos unha oportunidade única. Fai falta moita esperanza. Merece a pena. Cando estiven en Alemaña estudando, alí aprendín a pertenza a unha nación. A miña nación é Euskal Herria e deberiamos actuar como nación dentro de Europa. Si amamos ao noso pobo, si estamos convencidos e seguimos co soño, por que non? Hai que ter utopía, empezando polo eúscaro. Sen o eúscaro non vexo Euskal Herria; por tanto, o eúscaro é imprescindible. Como facer iso? Será un camiño longo e non fácil, pero hai que facer camiño.

E si non o permite a parella?

Si négase a liberdade a un pobo que non utiliza a violencia, desgraciadamente outra explosión violenta pode vir en calquera momento. Con todo, un pobo debe ter como principio a non violencia para a súa liberdade. Despois, é moi importante ter un bo líder e, contando coa sociedade civil, acertar.

Agora estás en casa das xesuítas de Durango. Tedes inmigrantes.

Pedín que me fosen ao Centro Loyola de San Sebastián, pero en Durango as xesuítas son maiores de idade e dixéronme que viñese aquí. Estou moi contento. Fai 11 anos púxose en marcha o proxecto Jesuitak Durango e recibimos a catro novos ao ano. Axudamos á xente a ter un sitio. Pasan un ano connosco e en Berriz [Bizkaia] aprenden algún oficio. Agora temos tres de Senegal e un de Ghana. No segundo ano van a un piso cedido gratuitamente por unha familia; nós tamén lles axudamos, e tamén un grupo de laicos, a dar escolas.

A migración é un gran problema mundial.

O máis fácil é culpar aos migrantes. Hai unha falta de conciencia e a política dos grandes países e gobernos non é a axeitada, pero afortunadamente no mundo hai moita xente e asociacións traballando polos migrantes. En Euskal Herria hai conciencia de axudar aos inmigrantes, pero tamén hai xente que non o entende, e é triste porque si vas a calquera sitio hai vascos, porque foron alí. Non é fácil, pero ter unha actitude contraria non axuda.

Como se pode solucionar o caso?

A Unión Europea non conta cunha política de integración de inmigrantes e a extrema dereita está a fortalecerse en moitos lugares da UE. Na situación na que nos atopamos, necesítanse políticas de integración, pero tamén políticas para África, para que as xentes de alí teñan calidade de vida e riqueza. Algunhas potencias teñen grandes negocios neste asunto: armería, petróleo... Necesitamos conciencia ética e solidariedade. O que non queres para ti, por que si para os demais? Sen dignidade nin respecto para co outro? As armas, por exemplo: hai unha industria, gáñase diñeiro, sabendo que morre coas armas... Que conciencia social é esta? Que ética? Que sociedade queremos deixar ás xeracións futuras?

Que vida levamos?

Hai moita tolemia, tantos teléfonos móbiles, mensaxes e redes sociais. Ás veces dáme a impresión de que se produce unha especie de escravitude, unha especie de dependencia, unha conexión. Vexo a xente nova dese modo. Como se debe axudar aos mozos a utilizar correctamente estas ferramentas? Non digo que estas ferramentas sexan malas, pero temos moito traballo por facer, e para iso tamén fai falta ética. Todos necesitamos uns principios.

Esta entrevista foi publicada por Berria e trouxémola a ARGIA grazas a licénciaa CC-by-sa.