Dous anos antes do falecemento, aos 88 anos de idade, seguía tentando anticiparse á sociedade. "Tentando achegar mililitro ao marabilloso mar da arte", dixo a Sustrai Outeiro no apartado Avogado do Diaño, en 2012. Fiábase pouco dos críticos, moito menos dos críticos que a sociedade ten no "olimpo"... pero aínda se fiaba menos dos políticos: "O 99% dos políticos non entende pementos da arte. Parece que unha condición para obter o carné político é pasar da arte! Iso si, cómpranlle os traballos para que logo se coloquen nas súas oficinas para mostrarse moderno e culto ante os seus amigos".

Nesa entrevista dixemos a idea que levamos ao titular: "O traballo serio é moi íntimo [do artista], porche a proba constantemente, tratar a túa intimidade. Tes que mirar o mundo pola xanela, pero coas xanelas pechas, porque con tanta información acabas estrangulando o dos demais. Por iso, o artista ten que vivir enfadado co seu século".

Tiña 88 anos cando difundiu esta entrevista e afirmou que "inevitablemente" e "a miúdo" acordábase da morte, pero ao pensar niso a arte axudáballe a "non fracasar". E que non cría noutro mundo, "menos mal que ter que atoparme con eses malditos fascistas sacaríame do meu ben!". A pretensión da súa vida foi "vivir sen inimigos". Pero non o conseguiu: "Por ser de coleccionista, unha xente négame o saúdo, pero que raio, o que non é sincero coas súas conviccións é só unha marioneta".

Naquela entrevista afirmou que era partidario de que todos os nacionalistas unísense, e así debe entenderse a creación do logotipo das orixes de Gure Esku Dago. Foi un artista comprometido, con obras coñecidas como o antigo logotipo de Bai Euskarari, o cartel da Feira de Durango 2012, o cartel para Nafarroa Bizirik 1512-2012 ou a figura de Izaro do Parlamento Vasco. E a película Ama Lur, estreada en 1968, "Ama Lur foi unha gran protesta dos vascos", dixo.

"Mortes traballando pilleime"

Nacido en Bermeo en 1924, foi capturado de moza por dúas guerras. Cando estalou a guerra de 1936 tiña 13 anos. O seu pai, deputado do PNV, fuxiu a San Juan de Luz. Os recordos relatounos en catro pinceladas na entrevista de 2001 de ARGIA: "Aquilo era un desastre da xente, con caras dramáticas, sen falar, porque todos tiñamos a nosa historia".

Saquearon a casa de Bermeo e durante 27 anos foi cuartel da Garda Civil. Fuxindo dunha guerra, diríxese a París, onde se atopa o II. Foron capturados pola Guerra Mundial. Finalmente embarcáronse e o que necesitaba unha viaxe de dezaoito días para chegar a Buenos Aires converteuse en 480 días. "Dentro do barco nacía e morría xente. Había vascos, españois, xudeus... de todo".

Foi a famosa viaxe do vapor Alsina. Josu Chueca recolleu os detalles neste artigo, así como o seguinte debuxo realizado por Nestor Basterretxea:

Aqueles feitos marcaron a súa arte e a súa perspectiva de morte, segundo relatou na entrevista de ARGIA de 1990: "Empecei a pintar temas dramáticos, figuras negras, vermellas, grises, tratando de expulsar todos os meus sufrimentos internos. Sufrín sen darme conta, sufrín anos e anos. Sufrín moito pola morte".

Regresou a Euskal Herria aos 27 anos. A súa elección foi enfrontarse á crúa realidade a través da arte, pero sen limitarse a unha mera representación, como explicou nesta entrevista de 2001: "Si es capaz de sentir o que ti ves doutra maneira, é lóxico que iso aplíquese na arte. O artista é capaz de inventar algo sobre a realidade, algo que non existe na realidade, senón en ti. Para ti os ceos non poden ser sempre azuis ou grises, ou os campos verdes. Aí están os ceos e as montañas, pero o meu ceo e as miñas montañas son outros. A arte é unha forma de deseñar a realidade de forma persoal. Desde a realidade, pero nunca imitada nin ilustrada. Contando desde os teus sentimentos".

Para coñecer máis fragmentos da vida de Basterretxea, que temos recollidos en ARGIA, pódense consultar aquí.