Un neno ve un vídeo no móbil debaixo da súa saba. Un home esvelto sen camiseta sentado na cama: “Chámome Angel Rossi e son actor porno. Levo un par de meses ensinando ao teu fillo técnicas de dominación e como tela dominada á túa filla”. Trátase do anuncio preparado por Emakunde para o 25 de novembro, que foi difundido coa adhesión de EUDEL e as tres Deputacións Forais. Tras as palabras deste home óuvese a voz en off dunha muller: “O porno é unha escola de violencia contra as mulleres. Non deixemos a educación sexual en mans do porno”.

O departamento de prensa de Emakunde determinou a ARGIA que se baseou nun informe publicado por Save the childrenen en 2020. Entrevistando a 1.753 mozos españois de entre 13 e 17 anos, a metade afirma que se inspira na pornografía cando ten experiencias sexuais. Ademais, o 30% recoñece que estes vídeos son a única fonte de información sobre sexualidade.

Contrastamos a campaña con sexólogos, educadores sexuais e pais feministas, que responderon con palabras parecidas: achega unha visión alarmista, simplista e reduccionista. Coinciden en parte co diagnóstico: o porno mainstream heterosexual é o principal punto de chegada de moitos nenos e mozos desexosos de explorar a sexualidade, o que reflicte estereotipos e relacións de poder sexistas. Pero non comparten a estratexia de demonizar a pornografía.

De feito, todos eles destacaron a influencia doutros produtos culturais (departamentos, videoxogos…) e institucións sociais (cuadrilla, familia…) nas relacións sexuais e de parella dos mozos. Entón, por que tanto remolino con porno? O profesor de sexología Bruno Martínez Incisex e Guratuz responde: “O sexo acende a alarma especial. En Friends podemos atopar mensaxes perigosas sobre as relacións, pero as institucións non fan campaña contra as comedias románticas”.

Segundo Ibai Fresnedo, membro da cooperativa Hiruki Larroxa, Emakunde subiu ao tren do boom mediático do documental “A xeración porno”, producido por EITB e TV3: “É innegable que existe preocupación na comunidade educativa e nos pais. Temos que traballalo, pero non desde o alarmismo, nin desde un punto de vista cun ton sexófobo ou erotófobo”, sinalou. Coincide Florencia Arriola, promotora de sexología floral: “O reto actual é o acceso de nenos e mozos a un porno sexista e violento, e a información confusa que pode proporcionarlles. Pero a solución non é pór o porno no punto de mira, senón garantir a educación sexual integral desde a infancia, para que teñan unha mirada crítica ao que lles chegan estes contidos”.

Os entrevistados situaron o porno no campo da ficción e as fantasías con metáforas diferentes: que os espectadores de películas de superheroes non tentan voar ou que os afeccionados aos videoxogos de acción non empezan a disparar. Así, aínda que Arriola Porno é crítica coa xeración, valora positivamente que os actores porno expliquen aos adolescentes os trucos que utilizan para representar determinadas prácticas: “Temos que explicar a nenos e mozos que non son escenas reais e que as interaccións reais entre persoas son máis complexas”.

Mensajes banais e falta de plans estratéxicos

En 2017 púxose en marcha en Vitoria-Gasteiz un proxecto para analizar críticamente o porno que os adolescentes atopaban en Internet e coñecer alternativas éticas, tras resultar gañador dun concurso de ideas municipal: Guía didáctica Porno Eskola. Foi presentado o 26 de outubro e pechado o 18 de decembro polas presións da Federación de Asociacións de Pais e Nais de Alumnos de Centros Concertados de Álava.

A necesidade dunha educación sexual de calidade é unha mensaxe transmitida polas institucións vascas na rolda de prensa de presentación da campaña do 25 de novembro, pero todos os entrevistados denunciaron a falta de políticas concretas. Norma Vázquez, directora de Sortzen, realizou a seguinte lectura: “Cando as institucións din que a educación sexual depende do porno, que significan, que os seus programas de coeducación fracasaron?”. Unha crítica similar ha feito Fresnedo: "A campaña sería válida se a presentaron xunto cun plan estratéxico, pero non hai fondo nin intención de pór recursos. Que fixo Emakunde para integrar a educación sexual na nova lei educativa?”.

Segundo a sexóloga e técnica de igualdade, Aitzole Araneta, “ás institucións gústalles lanzar mensaxes tan banais, pero profundan moi pouco na comprensión da educación sexual”. Así, o tres sexólogos denuncian a súa falta de recoñecemento e respecto á súa profesión: “A educación sexual debe proporcionar ferramentas para comprender a complexidade das manifestacións do feito humano, a identidade sexual e o encontro interpersoal. Para o ensino da bioloxía é necesaria unha formación en ciencias, igual que na nosa”, explica Martínez. “Chámanme dos centros para apagar os incendios, cando se deu unha situación preocupante, para dar unha sesión de catro horas. Así non se pode traballar”, engadiu Arriola.

Silvia Allende é autora da folla fanzine Mamá. Este follólogo e pai, como se presentou para esta reportaxe, considera fundamental que os alumnos traballen transversalmente e a fondo os valores de liberación e diversidade sexual, en lugar de limitarse ás pastillas existentes: “Para cando unha materia dirixida por persoas con formación? Para cando soltar espazos seguros sobre o propio corpo, sobre a dignidade ou sobre a paridade na relación e o pracer?”.

Puritanismo e kinkifobia

A campaña de Emakunde baséase no seguinte dato: o 88,2% das escenas pornográficas presentan violencia física ou verbal contra as mulleres. “Non podemos aceptar que a violencia cara ás mulleres, a humillación e a dominación convértanse en algo natural. Non podemos permitir que se mesture o sexo coa violencia”, defendeu Miren Elgarresta, directora desta institución, en rolda de prensa.

O autor da fanzine Mamá folla cuestiona a metodoloxía e a intención ideolóxica detrás dun dato destas características: “Que criterios utilizaron para resolver que escenas son violentas e cales non? E quen fixo a investigación, a Universidade de Navarra?”. Pois ben, desde o departamento de prensa de Emakunde respondéronnos que saíron do Traballo de Fin de Grao dunha alumna de psicoloxía balear, e aí atopamos que o dato se tomou dun estudo de Estados Unidos en 2010.

En calquera caso, o discurso de Emakunde baséase en feministas académicas abolicionistas. Por exemplo, Monica Alario Política sexual da pornografía. No seu ensaio Sexo, desigualdade e violencia, a pornografía defende a necesidade de erradicar a “apología permanente da violencia sexual” para avanzar cara á igualdade. Proba diso é que as escenas que non respectan o rexeitamento das mulleres teñen un éxito especial.

Andrea Dworking é unha feminista radical abolicionista pioneira nesta corrente. “Pornography: men possesing women no seu ensaio de 1981 defendeu que a pornografía é a ferramenta de planificación e o resultado da agresión sexual”, explica Martínez. No outro extremo, a sexóloga recoméndanos o ensaio Pornopositive da produtora porno ética Paulita Pappel. Dunha entrevista no medio Exberliner tomamos a seguinte cita de Pappel: “Moitas mulleres teñen fantasías de violación. Claro, iso non quere dicir que realmente queiran ser violados. Non creo que o porno o promova na realidade. En cambio, converter as fantasías sexuais en tabús si leva ás carencias de comunicación e información, ás frustracións e, no peor dos casos, á violencia real”.

Tras realizar o Master de Estudos Feministas, Arriola terminou a prostitución adaptándoa ao libro Putas, feministas e as miñas contradicións. “O feminismo institucional abolicionista tende a reivindicar a pureza moral. Non entende determinadas dimensións da erótica, non acepta prácticas nas que a súa promiscuidade ou desexo considéranse sucios. Gústame ser humillada no sexo. Non existe sexo feminista, senón relacións sexuais satisfactorias”.

Norma Vázquez responde na mesma liña ao discurso contra a erotización da violencia: “Quen decide que é correcto e que non na cama? Deben existir caricias e romanticismo? As mulleres non podemos quentar a ver ou practicar sexo duro? Temos que defender o recoñecemento e o empoderamiento, si, pero normalizar o desexo é puritanismo”. Neste sentido, como experto en violencia machista, considera un retroceso a mensaxe difundida por Emakunde: “Levamos anos analizando a violencia como un problema multifactorial. Non é certo que os mozos vexan o porno e aprendan a ser agresores, nin que as mozas normalizen a violencia por ver o porno. Non é tan simple. Os agresores viólano porque senten poder e impunidade para facelo, entre outras cousas, por moitas resolucións xudiciais”.

Araneta engade que aínda que a industria do porno é moi criticable, convén valorar as interesantes fracturas que se dan nela: “Por exemplo, até hai pouco era impensable que no porno heteroxéneo aparecesen prácticas relacionadas co cu do home”.

Na xeración de porno, adolescentes e adultos falan con moito desdén de orxías ou de xogos penais mesturados coa violencia machista. Especializada en minorías eróticas, Martínez enfróntase á kinkifobia nas súas redes sociais: “Determinadas prácticas e desexos considéranse absurdos, en lugar de entender son simulacións e xogos”, explica.

Ademais, subliñou que os abolicionistas dan unha imaxe parcial, xa que nos xogos de dominación que aparecen no porno aparecen frecuentemente homes dominados por mulleres, ou no porno LGTBI+ danse prácticas sadomasoquistas. Cre que a quincalifobia únese á misoxinia e a homofobia: “Por unha banda, pensan que a sexualidade das mulleres debe ser fina e tenra. Doutra banda, non prestan atención á sexualidade de gais e lesbianas, quizá porque asumen as súas ‘perversións’, porque as consideran suxeitos desviados”.

Un dos eixos dos talleres de Hiruki Larrox é analizar o modelo hexemónico de sexualidade e criticar o marco disciplinador que este establece. Así o explica Fresnedo: “O modelo erótico que promove o heteropatriarcado é coitocéntrico, pero sobre todo moralista e normativo. As prácticas, os corpos e os suxeitos situados nas marxes preséntanse como escuros ou perigosos”. Di que os adolescentes lles preguntan a miúdo polas prácticas quink, pero cun ton negativo: “Sorpréndeme que moitos utilicen o termo ‘parafilia’. Respondémoslles que o sistema de valoración das prácticas eróticas cambia constantemente segundo os paradigmas culturais e sociais do momento, por exemplo, até hai pouco considerábase o sexo oral como parafín. Flipan!”.

A autora do fanzine Mamá folla conclúe: “O puritanismo non nos protexe da violencia, porque o puritanismo é a mesma violencia: perpetúa o pecado e a culpa”. Así, puxo en marcha unha contracampaña entre os nenos e mozos da súa contorna: “Quero deixar claro que a curiosidade non é mala”.

Pomada

Os seis entrevistados han sinalado que a campaña de Emakunde ofrece unha imaxe estereotipada e paternalista dos adolescentes, e destacaron que os valores de liberdade sexual e de trato son máis elaborados polos mozos que as xeracións anteriores. Segundo Araneta, “situarnos o 25 de novembro transmite que todas as nenas son vítimas potenciais e todos os mozos agresores potenciais”. “É unha visión tremendamente inxusta dos mozos porque lles nega a axencia”, afirma Vázquez. Fresnedo sinala que nas escolas tamén os mozos quéixanse da imaxe que teñen os adultos: “Din: ‘non todos somos heteróneos’ ou ‘non todos consumimos porno da mesma maneira’.

Arriola destacou tamén que as mozas de hoxe están máis empoderadas grazas ao traballo realizado polo movemento feminista. En canto aos mozos, lembra o que lle dixo un de 16 anos: “O único que nos ensinan é que o non é non”. Todos teñen máis coñecementos, por exemplo falan de identidades non binarias ou de asexualidad. “Buscan respostas para comprender os seus desexos e sentimentos. Recoñezamos que están en contacto co porno e que falemos de alternativas, en positivo, centrándonos na diversidade”, defendeu.

Así, os educadores de Hiruki Larrox destacan nos seus talleres a existencia de porno feminista, ético ou indie, así como a posibilidade de autoproducción: “Dicímoslles que é posible que cada un cree o seu propio porno para o seu propio consumo ou para compartilo cos seus amigos. Pero pomos o acento no dereito á privacidade sexual, non só no sexting, senón tamén ante os mecanismos de control que establecen os pais”. O problema é que hai que pagar un porno alternativo, mentres que os mozos (e a maioría dos adultos) recorren a plataformas non éticas que ofrecen contidos gratuítos.

En calquera caso, Araneta engade que neste mainstream cada vez está máis presente a diversidade corporal, o que é importante para as persoas LGTBI+: “O porno pode ser importante para que os adolescentes sentan situados no universo erótico e, en xeral, no imaxinario social”. Ademais, reivindica a necesidade de evitar o “tutelaje helcentrista”: “Os adultos non debemos pontificar. Escoitemos a nenos e adolescentes: non son tuntos nin tan perdidos. Aceptemos a súa sexualidade, que non é tan coitocentrista nin orgasmo-centrista como a adulta”.

Para Fresnedo, “hipocrita” é centrar o debate social sobre o porno nos mozos: “Nos talleres preséntome como consumidor de porno. Os adultos debemos facer autocrítica sobre como entendemos e vivimos a sexualidade. Pomos unha presión enorme nos mozos: dicimos que o futuro depende deles, pero o presente está en mans dos adultos e nós somos o seu modelo”. A xeración porno gústalle do documental a comunicación dos seus pais cos seus fillos: “Se se traballa a confianza e a comprensión desde a infancia, non chegarán airosas á adolescencia”.

Pero están todos os pais dispostos a educar aos seus fillos de forma positiva en sexualidade? Arriola non cre: “A pesar da súa boa intención, moitos o conectan coa preocupación e o medo, polo que sería de gran axuda contar co asesoramento de profesionais”. En calquera caso, recomenda unha comunicación bidireccional entre xeracións, baseada na honestidade e a curiosidade. Así o vive Silvia Allende na súa maternidade: “Vénnos moi ben un pouco de humildade: recoñecer que non temos grandes ideas e que temos moitos tabús interiorizados. É un pracer crecer da man dos nosos fillos!”.

As claves das nais feministas

Juncal Alzugarai, fisioterapeuta, adestrada en sexología e fundadora do modelo anatómico Alooa:

“Son nai de dous adolescentes e en casa traballamos a educación sexual desde pequenos, como puidemos. Deixamos os teléfonos móbiles cando nos sentimos dispostos a usalos libremente porque non somos partidarios de controlalos: necesitan a súa intimidade, a súa liberdade de experimentación e o desenvolvemento do criterio. O seu cerebro non é como os adultos, necesitan emocións fortes, por iso buscan novas sensacións ao porno ou ás drogas. O problema é que non se consomen como ficción senón como educación. As institucións deben facer o seu traballo para non deixar aos adolescentes á deriva.

O seu xefe, fillo de 14 anos, díxonos que lle gusta ver porno de cando en vez, e nós estamos aí, dispostos a falar. Para min son peores outras cousas, como xogar desde pequenos a videoxogos sexistas, algo que as institucións non traballan tanto. Sempre se consumiu porno, eu tamén o consumín e iso non me favoreceu a violencia.

A campaña de Emakunde saíu da man do documental Porno belaunaldia. É verdade que hai porno misógino e violento, pero tamén porno ético e feminista. Que fan as institucións ademais de demonizar o porno? Que alternativas expoñen? En quen se responsabiliza? Cos pais? No modelo de sociedade? Somos cínicos! Moitos dos que se resisten ao porno consómeno en casa. A reflexión debería ser moito máis profunda e ampla. Nas películas románticas tamén hai violencia”.

Claudia Cantón, terapeuta especialista en lazos sexoafectivos:

“Se os nenos ven porno desde pequenos será porque teñen unha necesidade que non satisfacemos nas escolas e nas familias. Deime conta de que a miña filla necesitaba imaxinar como é unha relación sexual, porque non era capaz de explicala con palabras. Entón ensináballe obras de arte nas que aparecían escenas eróticas. Tamén vimos xuntos a serie Sex education e díxenlle o que tratan ben e co que non comparto. É posible que as escenas tomadas máis adiante polo porno sirvan para falar con el. Sei que un tabú é unha vulneración, pero creo que pode ser unha forma de previr a violencia, para que cando sente incómodo poida nomeala.

Doutra banda, eu non falo da sexualidade coma se fose un ente abstracto, senón en primeira persoa: fálolle da miña sexualidade. Por exemplo, non é o mesmo explicar que as mulleres poden ter sexo entre elas, que contar que eu teño unha parella de mulleres. Entón, preguntarame máis facilmente: 'E que tal? Como funciona isto?’.

Bea Sever, sexóloga e membro da asociación Naiz:

“O meu fillo pequeno ten 14 anos, tivemos unha soa entrevista sobre porno, pero tamén escoitou as miñas conversacións coa miña outro fillo de 21 anos. Eu sempre lle saquei temas de sexualidade, por exemplo cando vemos a televisión. Falamos moito da jerarquización do coito. O xefe ve o porno mainstrem e non me preocupa, porque ten unha visión crítica; ama as películas das Guerras Mundiais, e non estou a pensar que se poden empezar a utilizar as armas. É máis, el ten unha constante preocupación: non ter unha babosa.

Consciente de que o porno mainstream non é o seu modelo, é consciente, como o porno, de que a sociedade tampouco se adapta ao seu modelo. Por exemplo, cando empezan a falar nun grupo de mozos sobre masturbación e eyaculación, descobre que na sociedade non se ten en conta a posibilidade de ser un mozo afortunado. Mostra escenas de penetración continuamente nas pantallas, non só no porno. Neste sentido, o porno que reflicte a diversidade sexual pode ser útil para observar diferentes corpos, prácticas e eróticas. Nos encontros da asociación que son, Aitzole Araneta dirixiu un taller sobre erótica, e o meu fillo díxome que ía participar, para ser tips para o que é maior!”.

Ania Yoel, ex-traballador tupper-sex:

“Teño un fillo de 11 anos. É case o único que non ten teléfono móbil en clase, e dixéronme que aos 12 anos terei que ceder porque utilizan os grupos Whatsapp para realizar os seus traballos. Eu creo que o porno non non é un problema en si mesmo, senón que debemos protexer a sensibilidade dos nenos. Expliqueille que Internet é para adultos e que os nenos deben usar xunto cos seus pais. Lembreille que unha vez lle apareceu un vídeo con moita violencia por sorpresa e ofendeuse. Non me preocupa que o neno vexa porno de cando en vez cos seus amigos; paréceme unha experiencia divertida e excitante. O que non quero é ter acceso ilimitado a todo o porno que Internet quere ensinarlle.

Aínda non falamos deste tema, non se sacou, pero quero explicarlle que son películas, que son realizadas por profesionais, que non debe esperar que a realidade sexa así, senón que ten que escoitar o seu corpo e o da súa parella. Explicaríalle tamén que no mundo do porno hai pouco control e moitos excesos. Falamos de chatear con descoñecidos en internet, expliqueille as miñas boas e malas experiencias e deille as claves para chatear con seguridade. Tamén quero falar en breve sobre o envío de fotos e vídeos sexuais: como é un mozo, quero dicirlle que non lle envíen nada que non lle pediron (o que se chama fotopolla), e que se alguén vulnera a súa intimidade e a súa confianza teña claro que non foi culpa súa; que os que compartiron ese contido sen permiso deben sentir vergoña”.