A partir destas pistas, os arqueólogos non teñen dúbida de que fai polo menos 40.000 anos os neandertales utilizaron a cova. Trátase dun paso entre Gipuzkoa e Álava na serra de Aratz-Aizkorri, o lugar máis alto onde se atoparon restos de neandertales.

O arqueólogo de Aranzadi, Jesús Tapia Sagarna, foi un dos directores da escavación, segundo o cal xa sospeitaban que podían atopar restos de neandertales. “San Adrián sempre foi a cova dos achados casuais. No paso principal, con tantos edificios e movementos, non se podía saber si había algo. Nun principio, por tanto, traballamos en labores de limpeza e sondaxe. Había referencias medievais, e as primeiras procuras centráronse niso. Pero xa naquelas primeiras sondaxes, en 2011, atopáronse restos de ocupación da Idade do Bronce. Entre eles atopábanse algúns cantos de aspecto semellante aos da Idade do Bronce. A nosa hipótese era que baixo a capa da Idade do Bronce estarían outros máis antigos e que na Idade do Bronce, ao facer os buracos, sacarían superficie”.

Retomando esta hipótese e concluída a escavación da Idade do Bronce, realizáronse novas sondaxes e atopáronse restos da última Idade de Xeo: Madeleine e Azil (entre 13.000-14.000 anos). “Isto sitúanos fronte a outro escenario no que o clima era entón moito máis frío que o actual, era un momento relativamente cálido pero dentro da glaciación. E eses homes eran cazadores-recolectores, nómades, e demostramos que ían tamén á altura”, explica Tapia.

Ademais, ao limpar o muro, déronse conta de que era moito máis alto do que crían: 7 metros. “Por tanto, o recheo da cova alcanzaba unha profundidade moito maior. E xa ao pé da muralla apareceu un par de pezas de cheiro característico: eran unhas pezas de pedra volcánica, pero a súa técnica non era a do home moderno; fuxían dos neandertales. Así collemos a pista”.

Testemuño de Neandertal

Nos anos seguintes realizáronse escavacións no período Azil e Madeleine, e o ano pasado realizouse outra sondaxe máis profunda. Así o conta Tapia: “En Haisera, nas capas inferiores do período Madeleine, non atopamos nada, pero vimos que había terras de diferentes características, relacionadas coas variacións climáticas. De feito, no Bazo da Idade do Xeo houbo épocas máis frías e outras máis tépedas. E este ano, nada máis empezar, tocamos unha capa de época tépeda, cos ósos duns pequenos animais, coas presas deixadas polas aves… E, entre eles, algúns claramente atrapados polo home”.

Aínda que aínda non se determinou a especie á que pertencen, Tapia cre que eran os mamíferos máis medianos: cervos, salvaxes… E é evidente que foron raspados e rotos polo home para retirar a carne e extraer a medula. Pouco despois empezaron a sacar uns útiles de pedra, sen rastro das técnicas do home moderno.

Esta capa era moi fina e ao comezar a buscar debaixo dela aparecen outras pezas. “Aparece un raspador, por exemplo. En total non chegan a vinte pezas, pero polo menos dúas están traballadas sen dúbida coa técnica que coñecemos aos neandertales. Pertencen ao período Moustier”, matiza Tapia. Quixo deixar claro, iso si, que non atoparon ósos humanos.

Aínda teñen moito que facer, tanto en profundidade como en anchura, e esperan obter máis información. En calquera caso, é significativo o achado de restos neandertales nun lugar destas características, o que indica un coñecemento profundo do medio. De feito, a cova de San Adrián non é un refuxio tépedo, senón que está a mil metros de altura e é un paso. “Os neandertales saberíano, subirían para ir alén. É dicir, tiñan un coñecemento estratéxico da contorna, sabían as posibilidades do lugar”, sinalou Tapia.

Neste sentido, destacou que, en contra do que antes se cría, non eran tan diferentes de nós, con intelixencia e con capacidade” Non sabemos por que desapareceron, pero non foi porque eran moi escasos na nosa parte”. En opinión de Tapia, isto coloca á nosa especie fronte ao espello, xa que se eles perdéronse, quizais nós tamén esteamos en perigo.