O ano pasado o Boletín Xeral de España publicou a lista dos presos republicanos mortos en Mauthausen, entre eles os 89 presos de Hego Euskal Herria. Pero sabíase que as vítimas do Sur que caeron en mans dos nazis foron máis de duascentas. En concreto, segundo un estudo do Instituto Gogora do Goberno Vasco, que agora fixo público, polo menos “253 vascos” foron deportados –113 deles falecidos-.

Na lista publicada pola institución presidida por Aintzane EZENARRO figuran os nomes dos deportados que "naceron ou viviron en Euskadi ou que recibiron o apoio do Goberno Vasco no exilio", incluíndo os de Navarra, pero queda patas por baixo da perspectiva de toda Euskal Herria, xa que faltan vítimas de Iparralde para chegar á cifra total de vascos deportados, aínda que estes datos están ao alcance de todos.

ARGIA rexistrou a base de datos da Fundación Francesa para a Memoria dos Deportados, e no reconto de urxencia realizado atopou polo menos outros 355 vascos. Por tanto, pódese deducir que levaron aos campos de concentración nazis a máis de 600 vascos, unha cifra que supera amplamente a que lles deu Gogora.

En todos os pobos hai un deportado vasco

Baiona, Bokale, Ainhoa, Senpere, Maule, Hendaia, Aldude, Gixune, Altzürükü, Donapaleu… En case todos os pobos de Lapurdi, Behe Nafarroa e Zuberoa hai deportados vascos. Os seus nomes e apelidos e o seu lugar de nacemento están nas listas dos convois desde Francia ocupada ao nove principais campos de concentración nazis.

A maioría deles, case un centenar, foron trasladados a Buchenwald, pero tamén a Auschwitz, Dachau e Ravensbrückera –a este último dedicáronse moitas mulleres vascas á escravitude nas armas–, case todas foron detidas entre 1943 e 1945, moitas delas pola súa resistencia.

Os deportados do Norte foron recoñecidos no seu día polo Estado francés. Pola contra, os de Hegoalde estiveron esquecidos durante décadas despois da morte de Franco. As asociacións de vítimas pediron en numerosas ocasións que se publique a listaxe oficial de vítimas. Hoxe en día, a maioría deses deportados xa están mortos, e desgraciadamente, as institucións públicas chegan tarde.

O Goberno Vasco ha aproveitado a efeméride da liberación de Mauthausen para facer públicos os datos, pero a investigación é froito do traballo realizado durante anos polo historiador Etxahun Galparsoro, acompañado de Josu Chueca e BEÑAT Iturrioz.

De aí dedúcese que a maioría dos deportados do Sur foron trasladados a Mauthausen –115 persoas– entre 1940 e 1942, e que dous terzos non lograron sobrevivir a este campo de concentración austríaco. Ademais, na lista aparecen dez mulleres –catro faleceron–, algunhas das cales son coñecidas, como a donostiarra Simonne Lelouch, gaseada por ser xudía en Auschwitz.

ARGIA dedicou a reportaxe principal e a portada na revista desta semana ao tema dos deportados vascos, e o martes adiantará toda a información na web.