Os artigos publicados por Eusko Ikaskuntza en relación á xornada sobre a confianza entre diferentes celebrada o pasado 16 de xuño en Pamplona xeraron unha crítica negativa dalgúns deles e, en consecuencia, fixeron público a súa opinión en diversos medios de comunicación. Esta é a resposta de quen levamos a responsabilidade do proxecto de convivencia en Navarra: a xestión democrática da diversidade de Eusko Ikaskuntza.

“É unha institución que abarca a todo o País Vasco”, di Eusko Ikaskuntza, e aquí repítese unha e outra vez a dúbida: Euskal Herria é só un país ou comunidade que fala euskera, ou Euskal Herria é un territorio? A resposta fai cambiar de arriba a abaixo a característica da cidadanía vasca: a persoa que fala euskera, no primeiro; a que fala euskera, castelán ou francés (non só, porque no noso país a diversidade lingüística é grande) no segundo. Tamén hai quen queren resolver as súas dúbidas dunha maneira bastante sinxela: Euskal Herria é o territorio, pero nese territorio o eúscaro debe ser a lingua principal (ou única no futuro). Pero esta terceira proposta ten un obstáculo evidente na realidade, xa que dous terzos da poboación non son vascoparlantes, e é entón cando comezan as dificultades teóricas e prácticas que se reflicten perfectamente na Alta Navarra.

Estamos a tentar entender estas dificultades e facer propostas de xestión democrática. De feito, “propor solucións de futuro ás principais inquietudes e retos de Euskal Herria” é unha das tarefas que asumiu Eusko Ikaskuntza. A verdade é que tamén se pode considerar unha ambición propor solucións neste caso, hai un ambiente tan confuso e tenso nalgúns temas. Un deles é o eúscaro, por suposto, e polo menos entendemos que é un exercicio imprescindible, nesta Navarra na que non todos os navarros son euskaldunes.

Efectivamente, en Nafarroa Garaia produciuse un conflito de gran intensidade ao redor da xestión do eúscaro, ou o crearon os navarros por razóns sociolóxicas, ideolóxicas, políticas e mesmo, ás veces laborais. Algúns ven ao eúscaro como o símbolo supremo e principal da nación vasca. Que interese poden ter quen non falan euskera, viven lonxe do eúscaro e non creen na nación vasca? Que interese teñen quen creen na nación española? (E valería a pena lembrar que quen senten a identidade española son tres veces máis os que senten a identidade vasca). No mellor dos casos, porque é patrimonio de Navarra, dalgunha maneira si o admiten, pero non lle dan fol ao eúscaro (é apostar pola nación vasca). E no peor dos casos, coñecémolo ben. Actúase en contra de forma pensada e planificada: ponse obstáculos na práctica de moitas administracións por todas partes; fálase de imposición ideolóxica; fálase de acabar politicamente cos privilexios do eúscaro e dos vascos; culturalmente imponse a exclusión ou o desinterese... Non é unha situación tranquila, nin moito menos. Como se resolve este problema?

Tal e como diciamos no artigo titulado O eúscaro e a confianza en Navarra (e limitábase a iso), ponse de manifesto a existencia de diferentes actitudes ao redor da xestión do eúscaro, e un deles denominámolo “o máis indignado”, xa que ven o eúscaro agredido en Navarra, chegando a un límite inaceptable. A actitude é importante, polo seu evidente peso teórico e simbólico, pero é a liña de poucos navarros, en ningún caso de todos os navarros vascos, o que reduce a súa influencia.

A nivel teórico non se aprecian liñas claras e centrais, o que conduce a unha dispersión teórica. Utilízanse elementos contrapostos: o eúscaro debe ser a lingua de todos os navarros e o español imponse, aínda que a maioría dos navarros, que non son vascos, senten o castelán como lingua propia; o eúscaro debe ser despolitizado para que non se simbolice a ninguén; ou politizado para influír na sociedade; a administración e os partidos non deberían politizalo; ou viceversa. O tema dos dereitos tampouco dá pistas: hai que garantir os dereitos dos vascos en toda Navarra, pero vendo a realidade actual, recoñécese que realmente non se pode garantir…

Noutras palabras: a xestión do eúscaro convértese nun problema, entre outras cousas, porque debaixo hai un conflito entre as identidades nacionais dos navarros. Falando de posibilidades de solución, hai liñas que se comportan coma se fosen conseguir unha vitoria total a curto prazo, pero a práctica dilles unha e outra vez o contrario. Hai algunha maneira de levar este conflito a unha vía democrática? Niso está a traballar Eusko Ikaskuntza. E somos conscientes de que a nosa actuación é ingrata, porque é o que ocorre sempre que hai conflito. Pero baixar ao bulebule do conflito non significa que teñamos que ser neutrais. É máis, como diciamos no citado artigo, non cremos que a propia Administración poida ser neutral. Doutra banda, parécenos imprescindible que o xogo democrático non vaia ser máis que a conquista das paixóns ou a perpetuación do conflito. E díxoo a propia cidadanía navarra, a constante e apaixonada disputa cansa e escorrenta á xente, en lugar de impulsar a participación e o debate.

Asinantes do artigo: Txoli Mateos González, Amaia Nausia Pimoulier e Julen Zabalo Bilbao

Xestión democrática da diversidade de Eusko Ikaskuntza en Navarra: convivencia

membros do Grupo Motor do proxecto