Partimos do Palacio de Narros. Espazo axeitado para a localización e contexto dunha obra literaria.

Si, a última parte do libro Azkenaz beste (1996) está no palacio Narros. O personaxe principal entra no mar, saíndo do palacio. Vese un veleiro e non sabemos si vai alí ou si suicídase.

Desde cando tes costume de andar todos os días?

Fai uns 40 anos que me levanto moi temperán e uns 25 anos, desde que empecei a andar, pero o fixen de maneira intermitente, porque sempre hai outras tarefas. Ou tamén porque se volveu preguizoso. A razón pola que andas tan cedo todos os días é que unha vez que andaches tes todo o día para ti e, sobre todo, dá unha luz mental. Sempre me levantei moi cedo. Terán que ver os anos que pasei no seminario, disciplina que sempre mantiven. Mesmo cando era profesor na escola de maxisterio, sempre pedía clases de primeira hora, por min e polos alumnos, que son os que máis atenden ás primeiras horas.

Levantarse tan cedo ten pouco que ver coa figura do escritor bohemio, o tunante. Pero tamén hai un prototipo de escritor paseante, Baudelaire, Walter Benjamin, Robert Walser, Vila-Matas...

Si, existe unha literatura de paseo ou de camiñada do século XIX, a flâneur francesa. Tiña un amigo íntimo, o poeta Claudio Rodríguez. Non era un poeta ambulante, xa que non estaba en condicións físicas de andar. Adoitaba ser en Zarautz, sendo el de Zamora. Dicía que moitos dos seus poemas empezaban a nacer ao andar. E marcaba andando o ritmo que logo terían os poemas, o tempo. Ordenaba os poemas segundo os pasos. Eu non son poeta, pero o ritmo de andaina tamén é importante para escribir. Se vas moi rápido, dificilmente conseguirás concentrarche, se non é no mesmo traxecto. Pero se véñenche ideas á cabeza, pronto tamén te cansas de camiñar e colles outro ritmo.

O propio paseo supón unha pausa no tempo e con iso unha apropiación do tempo que pode beneficiar ao creador.

Si, eu distinguiría, con todo, o paseo dun lado a outro. Pasear é prestar atención a todo o que che rodea. Estamos á beira do mar, e observo o mar, o seu son, as súas ondas, a súa forza… Se hai tráfico, maldí o tráfico, e só cando camiñas miras o paso.

 

 

 

 

 

 

O mar acompáñache constantemente nestes paseos cotiáns. Como che afecta?

Teño un compañeiro de viaxe diaria, pero cada día ten algo novo. Sempre igual, pero sempre renovado. Cada día é diferente. E iso márcache o comezo do día: se está forte, ou moi tranquilo… máis cerca ou máis lonxe. Hai cousas que parecen imposibles de captar, pero que denotan vitalidade. Expresan a vitalidade da natureza.

Non levas música, artefactos radiofónicos, xornais?

Nunca tiven tentacións de ir escoitando un destes programas de aprendizaxe de idiomas. Xa sabe, os idiomas se oxidan. Facía tempo que abandonara ao francés e algunha vez puxérame os cascos e ouvira unha novela recitada... pero non era unha experiencia frutífera. Imposible! Ou o un ou o outro. E nunca música. Pola contra, teño o costume de escoitar música, sobre todo cando estou a traballar, pero non andando.

É un acto bastante poético camiñar hoxe en día. Nunca deches o paso de escribir poesía. Abandonouno para sempre?

Escribín algún poema solto, e aínda fago algún ensaio, pero non de forma disciplinada. Bo, a poesía non se pode escribir de forma disciplinada, se non é no momento de dar o final. A escritura é moi diferente da da proba, polo menos para min. Pola forma da miña escritura tentoume máis a prosa poética que a poesía mesma. Probablemente porque non sei facer poesía, aínda que as cousas que escribín primeiro foron poesía, e ademais en castelán. Nos mozos non tiña o euskera alfabetizado, como todas as nosas xeracións. A decisión de escribir en eúscaro veu máis adiante. Naquela que falaba en castelán sentía a miña voz poética, pero non a sentín en eúscaro, non a atopei. Non conseguín tal seguridade.

E a que atribúes iso?

Nin rastro. O pracer estético non leva a cabo da mesma maneira nos circuítos internos dun mesmo, e a linguaxe tampouco leva a cabo da mesma maneira en función da propia experiencia.

Abandonou vostede definitivamente a poesía?

Non, non o teño nesgado, pero necesitaría moita seguridade, sentir as pernas nunha terra un pouco segura; cando xa percorras un longo camiño, non quererías facer algo máis do que che puxeches a ti mesmo.

Si es lector de poesía. Como ve a nova poética vasca?

Non sigo tanto a poesía como a narrativa, e resúltame difícil dar unha resposta xeral, pero si diría que estou a ler cousas moi interesantes nos últimos anos. E, sobre todo, leo de bo grado a poesía que fixeron as mulleres; a min non me gusta demasiado distinguir o que fixeron as mulleres e os homes na poesía e na literatura, pero si ves unha constante na poesía, na forza expresiva e no tratamento de moitos temas, que supoñen unha novidade, porque os autores que che chamaron a atención son as mulleres, dis: “Aquí hai algo”. A partir de aí eu non sei teorizar, pero iso si o destacaría.

Durante moitos anos escribiches cada día unha columna en Berria. Tamén entón paseábase vostede?

Normalmente gustábame deitarme sen saber que escribiría ao día seguinte. É canso, pero me axudaba a estar atento ao día a día. Mantés a cabeza viva. Por iso nunca conservara nada na neveira, excepto catro ou cinco días cando saía. Si, paseaba e o paseo diario axudábame a refrescar as miñas ideas. Nunca me pasou nada tan desagradable.

Fáltache agora a columna diaria?

Aínda a miúdo sigo facendo columnas. Catorce anos de traballo non se perden de golpe. Ás veces penso e penso: “Kaben zotz, magoa que non escriba a columna”. Tiven algunha tentación… pero a época pasou. Estou contento co traballo realizado e agora estou a outro ritmo. Escribo e escribo cuestións ocasionais, e é curioso, porque iso de cada mes dáme case máis traballo que o de cada día.

 

 

 

 

 

 

Desde esta nova atalaia, como ve a evolución do xornalismo vasco? Dis no libro que non son bos tempos para o detalle. O xornalismo pode ser algo sen matices?

As portas ábrense, sen matices, á torpeza. As diferenzas aprécianse nos matices, pero o matiz dá traballo. Por exemplo, sábese que en África hai máis accidentes de avión que en Europa ou Occidente, pero o que non se conta é que hai detrás diso, as condicións económicas, etc., matices.

Máis aló do xornalismo, esa falta de matices non facilita tamén as tendencias actuais para totalitarismos?

Para un totalitario o inimigo é un matiz. En absoluto interésalle entrar en matices. O totalitarismo utiliza a manipulación para traer á xente ao seu muíño, e o matiz é xusto o contrario da manipulación. Cando non hai matices non hai nada completo, nos matices está o segredo do todo e da vida.

Nótase tamén a falta de matices no mundo da cultura vasca?

Son tempos en que isto contáxiase sempre. Falamos de totalitarismos e non se están dando nun só lugar; están a suceder en Asia, están a suceder en América do Sur, está a pasarnos en Europa… É difícil que nin a nós tóquenos iso. Buscan eficacia política e cultural, pero eficacia a curto prazo. Esta eficacia deixa a moita xente atrás. Así enganan a moita xente. Os traballos de longa duración están máis relacionados co detalle, o matiz, e non coas manipulacións efectistas. O mesmo na vida persoal, na arte, no cine, na literatura…

Sen matices dificilmente pode haber sinais de humanismo. Hoxe en día case ninguén reivindica o concepto de humanismo, vostede é un dos poucos que o mencionan.

Será porque son un demodé. Como eu entendo, o humanismo é un principio ou unha filosofía que rexe e réxese en Europa, como pode ser o budismo no leste. A que pon a forza no ser humano. Mirade o que pasou recentemente en Bolivia pola relixión. En todos eles non hai rastro do humanismo. Fálase do humanismo como unha cuestión de outrora, “aquel si que era un tempo tranquilo, e entón si”. Pero tanto entón como agora estamos no medio das guerras das relixións. Tampouco entón sería tan fácil aplicar o humanismo, no medio do devastador do cristianismo, etc., pero agora tamén nos está custando moito.

Con todo, os que non falan das relixións, incluso a maioría dos que o fan desde un punto de vista transformador, apenas mencionan o humanismo como valor.

Porque, en certo xeito, o espírito da guerra prevaleceu, nun sentido amplo, en moitos movementos e actitudes. Ese espírito é o único que se limita a gañar. Gañei o meu terreo, gañei a miña causa, gañei os meus discursos. Ao humanismo sucedeulle o mesmo, que quedou á marxe porque non entraba nos esquemas dos banderizos, nin duns nin doutros. Molesta. A zubigintza sempre é difícil, e de paso tamén a tradución [risas].