Quen podería dicirnos, hai un ano ou así, que ese tipo de tanque co que tapamos a metade inferior dos cara –beizos, nariz, queixo–, que non deixa máis que unha rendija para os ollos, como o niqab árabe saudi, converteríase en algo incuestionable e inevitable para calquera occidente decente?

Hai resistencias, por suposto, que algúns afirman que non está cientificamente demostrada a súa eficacia para evitar a transmisión de virus, ou que causa graves problemas noutros ámbitos da saúde. Tamén se realizaron estudos serios que foron capaces de acender algunhas alarmas (por exemplo, a recente Coroa children studies "Co-Ki": First results of a Germany-wide registry on mouth and nose covering (mask) in children. Ou Non poñas máscaras aos nenos, dicía que os adultos que temen aos nenos e nenas coloquen a entrevista) Algúns –todos coñecémolos, non vou utilizar aquí a palabra maldita– lémbrannos as dúbidas da OMS e outras razóns, pero é evidente que todo isto hai que descartalo por unha razón simple: porque a obrigatoriedade do niqab ou burka non é algo que hai que “comprobar cientificamente”. Trátase dunha cuestión doutro ámbito.

Luxuria

A clave deste tema déronma as palabras do prestixioso filósofo coreano Byung-Chul Han, de marzo de 2020, cando estaba a comprobar que non dispuñamos de medios para a produción e distribución masiva de máscaras en Europa. Hane dicía no seu artigo, traducido a todas as grandes linguas do Oeste, publicado nos principais xornais: “Nos países europeos case ninguén usa máscaras. Algúns si, pero eses son asiáticos. Os meus compatriotas que viven en Europa quéixanse de que lles miran extrañamente cando llos levan. Detrás diso hai unha diferenza cultural. En Europa predomina o individualismo co hábito de levar a cara á vista. Os únicos que actúan enmascarados son os criminais. Pero agora, ao ver as imaxes de Corea, afíxenme tanto a ver a persoas enmascaradas que a cara espida dos paisanos europeos paréceme case lasciva. Eu tamén querería levar un bico, pero aquí non están” (A emerxencia viroso e o mundo de mañá. Byung-Chul Han, o filósofo surcoreano que pensa desde Berlín, dicía O País o 22 de marzo de 2020 ). Para eles, por tanto , o problema é “cultural”: levar a cara á vista está ligado ao noso individualismo. “Como oriental non tocada polo individualismo”, fánselle case obscenos os insondables bicos dos europeos.

As campañas violentas e as medidas punitivas duns poucos meses –denuncias, multas, despedimentos, encarceramentos...– foron suficientes para acabar co abismo cultural que distinguía aos “individualistas occidentais e aos colectivistas orientais”: xa para nós o bico sen veo está a volverse lascivo.

Eran lascivas, na época da miña nai, mozas que deixaban os xeonllos ao aire ou, co traxe de baño, mulleres que se atrevían a tomar un baño no mar. É unha obscenidad mostrar os pés espidos en China –non era obsceno, pola contra, atarse os pés das nenas ata que Mao prohibiuno, aínda que nalgún recuncho aínda persiste o vello costume–. Avergoñámonos publicamente das aparencias dos nosos xenitais, e consideramos obsceno ao que o fai conscientemente (que dicían que algúns filósofos tolos que estiveran na antiga Grecia facían o amor e os ouriños diante de todos: os “cans” –cínicos– foron nomeados por iso). O primeiro traballo que tomaban os misioneiros europeos cando atopaban unha tribo amazónica era ocultar as súas vergoñas, que era o sinal máis evidente para os cristiáns de que estaban en mans do Inimigo do Inferno –pasaron décadas, mentres as masacraban, nas profundas disputas teolóxicas nas que se decidía si tiñan ou non almo. Avergóñanos a nudez e conmóvenos o quedarme indecente ante os ollos dos demais –soñei varias veces que estou espido na rúa e non foi unha sensación moi agradable–.

Pero o macho violador non considera obsceno mostrar o seu pene inchado e, despois da súa proeza, poida que póñase ben e bique tiernamente á súa muller e aos seus fillos. Incluso as armas falsas –puñal, pistola ou canón– non son lascivas cando se usan para acabar co inimigo, como demostran os nosos orzamentos públicos humanitarios: non consideramos obscenos o noso corpo nin as súas extensións técnicas cando o empregamos como arma de mando. É certo que nos custa debuxar con precisión eses límites e cada vez utilizamos máis a palabra “obsceno” ou “bruto” cando falamos de nenos que morren de fame, de nenos violados, de nais humildes que cortan o estómago e asasinan cun coitelo… Algo parecido sentiu o banqueiro suízo Henry Dunant o 24 de xuño de 1859 no Solemon. Da súa reacción xurdiu a Cruz Vermella, naqueles tempos nos que as guerras se combatían corpo a corpo. Máis tarde, a xente mátase doutra maneira, e a única bomba que houbo foi suficiente para deixar máis de 100.000 cadáveres en Hiroshima e para ferir a outros tantos gravemente. Non creo que teña a impresión de que cando un soldado estadounidense dirixa drones desde un búnker dAs Veigas, coma se estivese a xogar á Play Station, para destruír á xente que se atopa na celebración dunha voda ou un bautizo en Afganistán, está a facerse unha lea. A invisibilidad da xente e dos seus berros, do seu sangue e dos seus vísceras é capaz de contrarrestar calquera sentimento que non sexa o de orgullo. Cada vez fáillenos máis cru ver matar animais nun matadoiro, pero non ver a carne cocida no prato –nosas carnicerías cada vez teñen máis aspecto farmacéutico–.

Volvendo ao noso corpo, resúltannos obscenos os que aparecen na pel en forma de vísceras: penes, higos, beizos, mamilas inchadas… Todos temos unha relación difícil cos nosos corpos e os dos demais, e iso obríganos a buscar a distancia axeitada. Máis aínda con aqueles que consideramos parte erótica, porque todos sabemos que a súa percepción ou uso ponnos en contacto co noso aspecto máis profundo, preocupante e difícil de controlar: o noso lado máis rico. Por iso, para os obsesionados coa disciplina dos costumes da xente, convertéronse desde sempre nun campo de confrontación permanente e de estrita regulación. Tamén é verdade que pasamos das sociedades disciplinarias de hai séculos a un modelo de control social que mostra e promove un novo estado de ánimo, no que somos esaxerados cara ao consumo compulsivo e, no seo diso, cara á exivición e o goce de corpos hiper-erotizados que aparecen como mercadorías. Quedar na pel suporía pensar que estes dous modelos están contrapostos, xa que se activan de forma alternativa ou complementaria.

Alento

Os pulmóns serían os órganos de supervivencia máis importantes, xa que son os únicos que teñen unha relación directa co exterior. Os outros catro (corazón, fígado, riles e pancrea-bazo, na tradición chinesa do “cinco órganos”, pero non difire niso a anatomía moderna) non teñen contacto directo co aire ou a pel, e non é sorprendente que nesta tradición a pel e os pulmóns sexan do mesmo sistema orgánico. Si detense o alento, morremos inmediatamente, pero é a única función vital que, ademais de funcionar de forma automática, pode funcionar tamén de forma voluntaria. É tamén a función orgánica fundamental máis flexible e “emocional”, que ademais de adaptarse ás nosas preferencias metabólicas, adáptase ao noso estado de ánimo. O sistema nervioso autónomo regula estas funcións metabólicas cando durmimos ou enfermamos, por exemplo, priorizando a desintoxicación, e é máis sutil do que imaxinamos: por exemplo, el prefire respirar polo buraco nasal esquerdo ou dereito, alternándoo por uns poucos minutos, e desta maneira dá prioridade a un ou outro hemisferio cerebral, aínda que un non se dea conta. O medo inhibe ou acelera a nosa respiración e o mesmo o resto das emocións. Por iso, calquera alteración da respiración mostra e condiciona o estado xeral de calquera persoa, non só orgánica ou emocionalmente, senón tamén cunha incidencia directa sobre todas as nosas funcións cognitivas ou mentais.

Calquera que observe a propia respiración e a dos demais sabe que a nosa capacidade respiratoria transfórmase en función da situación: non respiramos da mesma maneira nun ambiente tranquilo e amplo ou nunha contorna tóxica. O peito é o diafragma que separa e une o tórax e o abdome e o músculo respiratorio principal que separa e une o ventre. Do mesmo xeito que a respiración, tamén está regulado polo sistema nervioso autónomo e, do mesmo xeito que este, pode ser controlado intencionadamente. Desgraciadamente e sen conciencia diso, a maioría das veces levamos o diafragma bloqueado crónicamente, sobre todo cando estamos espertos. Leste bloqueo fai que a respiración sexa máis pesada, xa que o empuxe do tórax require un esforzo maior que a conxelación do diafragma en si mesmo, diminuíndo progresivamente a respiración a unha pequena oscilación, é dicir, á parte superior e superficial do tórax. A súa consecuencia é a apatía, a conxestión e a sensación de confusión vaga ou evidente, emocional ou mental, o que chamamos gris, ligada á perda da vitalidade e á palidez, cada vez máis evidente, facendo cada vez máis duras as nosas caras, máis grises, máis fráxiles.

Como se dixo, isto é evidente para calquera observador, sobradamente demostrado “cientificamente”, pero non nos equivocemos esta vez cando falamos de máscara. Como ser tan implacable e condenar a ninguén a unha mortal contaminación se podemos salvarnos cubrindo a boca e o nariz, como fai o cirurxián no seu traballo? Non nos situamos, os que nos opomos a esta medida indiscriminada –mesmo ao aire libre e sen ninguén á altura, negándose a andar enmascarados ou abrazando ao medio acuático–, en lugar daquelas matronas ou médicos que se negaban a lavarse as mans que podía evitar tantas infeccións mortais nos partos? Si, aí situariámonos/situariámosnos si o enmascaramiento xeral fose unha medida concreta e coherente que esixise un balance entre os partidos favorables e os contrarios... Pero os estudos que poidan establecer criterios racionais non chegarán, e a loita grotesca entre “cidadáns responsables” e “sociópatas negacionistas” manterase, xa que estamos a ponderar puntos moi crus –obscenos–. Esta cuestión, con todo, non se limita a isto. Porque a nova cuberta foi instalada como un feto fascinante, e os novos sacerdotes da Relixión Científica, coa axuda de todos os que se empeñan no control da poboación, non van renunciar facilmente a esta encantadora cuberta.

De bico para longo, si non é para sempre

O bico chegou para quedar con esa dozura cálida que a palabra bico engadiulle: “Emoixtaxu muxutxue, maittie…”. É unha marca demasiado forte para que calquera sistema de poder poida renunciar a ela: todas esas caras cubertas que nos lembran constantemente a ameaza real ou fantástica, que nos pon automaticamente en alerta ao outro (non se acheguen!, non o toquen!) e que, ao mesmo tempo, xustifican unha obediencia cega e irracional dando paso a un estado de excepción xeral e normalizado, non se impuxeron para desaparecer dun día para outro.

Ademais, –e talvez a característica máis eficaz para a súa aprobación–, cando pomos o bico, pómonos automaticamente entre cidadáns responsables e solidarios: os inocentes. E, pola contra, cando non o usamos correctamente, aliñámonos cos malvados, avaros e irresponsables –pero, bo, sabemos que case ninguén o fai correctamente: quen cambia honradamente o seu propio bico cada varias horas, ou utiliza filtros caros para aumentar a eficacia dos da máscara? As mensaxes instantáneas dos apologistas da máscara –e esquézase de ter voz nun lugar público si non quere porse de relevo entre eles– vinculan naturalmente o seu uso coa dignidade, a responsabilidade mínima, a solidariedade: “Saír desta situación extrema depende da responsabilidade de cada un de nós” é o mantra sacro.

De súpeto, quedamos mágicamente igualados e automaticamente os causantes e todos os demais do tolo sistema que nos leva ao precipicio, e entre eles, os millóns de persoas que, en nome do progreso, son arrincadas das súas vidas e condenadas a vivir cada día no medio dun vertedoiro. Bo, este último non é do todo concreto. As persoas condenadas a vivir no inferno de contaminacións letais, infeccións e fames negras crónicas teñen unha responsabilidade moito máis grave na catástrofe, xa que pon en perigo a nosa burbulla inmunizada, “libre de virus”, coa simple existencia: son culpables do delito imperdoable de non estar aínda mortas.

Aínda que só sexa por estas últimas razóns, pola gran funcionalidade política do fetiche principal actual, non se realizarán estudos rigorosos en calquera situación e en todas partes para valorar os proles e contras do uso do mascarón. O mesmo que non se fai unha investigación para determinar en cada momento histórico e civilización que é o máis lascivo e o que é. O peso da funcionalidade destas decisións violadas convérteas automaticamente en “de sentido común”. Mozala é unha ferramenta demasiado eficaz, demasiado mofenta, que empuxa o abismo con terrible poder e fai imprescindible “medidas de saúde” para afrontar a situación.

Oxalá a miña percepción fose equivocada e errada en todo o que dixen!