Esa é a pregunta. Como é posible? Anos. Desde que a idea se lle ocorreu á Fundación Elkano, ao labor de coordinación de directores e guionistas, o tempo necesario para cumprir, aceptar, celebrar e gastar as solicitudes de subvención do Goberno Vasco, a Deputación de Gipuzkoa e o Goberno de España. Número de reunións a realizar nas mesmas condicións que as axudas de EiTB. A saber cantas mans, cabezas e voces no camiño da realización desta película, cantos tipos de cribas, cantas opinións críticas pódense dar. E ninguén se levantou un instante do programa de edición, levantou a cabeza do guion, levantou o traseiro da cadeira, tivo unha revelación no momento en que está a piques de durmirse e dixo: Ouve, que é isto que estamos a facer?

Quero crer que alguén o fixo, pero que diría algo. Alguén se daría conta de que despois de 500 anos produciuse unha película infantil que reforza a mesma mirada colonial, racista e machista, e que, e que teñen a intención de proxectala en Filipinas con total tranquilidade, onde Elkano e Magallanes deron os primeiros pasos do colonialismo español, e ademais, póndoa no papel do malvado Lapu-Lapu, símbolo da liberación dos seus pobos.

Pero é posible que haxa un amplo grupo de xente que estea de acordo con iso e que vote tan “diferente” nosa Euskal Herria. O colonialismo non comezou no século XV e acabou coa independencia das colonias, como ben nos lembraron na mesa anticolonial das Xornadas Feministas. Nada terminou, ninguén está a salvo, porque o colonialismo é unha forma de mirar ao mundo, de existir por encima dos demais. Por iso podemos eliminar das películas as partes máis crúas dos textos de Pigaffeta, que viaxou con Elkano e Magallanes, que falan de escravitude, violacións e asasinatos, e non pasa nada. A historia escríbena os gañadores, e os herdeiros dos gañadores reescribímola cada ano para que perdure para sempre.

Tamén se di que os personaxes da película sobre Elkano son unha mera copia dos que aparecen nO Camiño dO Dourado, e a verdade é que é unha vergoña. Pero de que estrañarse si ambos teñen a mesma mirada imperialista, aínda que un instálese en Filipinas e o outro en México. E nós crecemos observándoos. O dourado, Pocahontas, as series de indios e vaqueiros de ETB2 e os estereotipos dos pobos indíxenas convertéronse en disfraces de entroido.

Hai uns anos tivemos a sorte de viaxar a México, aos encontros de improvisadores iberoamericanos. Entre as iniciativas protocolarias do programa atopábase a inauguración dun mural que acababan de pintar nunha igrexa. Acudiron alcaldes, sacerdotes e outras personalidades. Cando a saba que cubría a parede foi rexeitada, conxelámonos o tres chicas vascas. Tratábase dun mural en honra aos que difundiran «» o cristianismo en México, onde os abades, con latigos na man, ensinaban a ler aos indíxenas, dábanlles roupas, obrigábanlles a traballar no campo. O tres europeos celebramos moi pronto unha reunión urxente para decidir que cantar sobre o mural. Finalmente, dixemos que aquilo era unha conquista e que antes da chegada dos europeos había crenzas e culturas naqueles territorios. A maioría dos demais improvisadores limitáronse a render homenaxe ao cristianismo. E aínda que hoxe tamén cantase o mesmo, sei que sentín unha especie de piedade paternal cara a eles, polo feito de que un pequeno orgullo revolucionario estivese máis desfeito que os seus propios habitantes. Unha vez máis, un europeo branco sente superior aos demais, esta vez ao non brancos europeos dilles como deben xulgar o que lles fixeron os brancos europeos.