A pesar de estudar antropoloxía, Miren Alcedo (Portugalete, Bizkaia, 1963) quedou sen traballo neste campo e realizou oposicións para traballar no xulgado. Nun principio a súa intención era traballar preto de casa, pero non conseguiu praza en Bizkaia. En Gipuzkoa contaba con varias localidades a elixir, polo que decidiu trasladarse a Azpeitia para realizar a súa elección. "O pobo gustoume para vivir, porque me pareceu luminoso e estaba cheo de nenos e nenas.Escollín un ou outro lugar, a miña filla tamén viría comigo, e Azpeitia pareceume un lugar axeitado para os dous". Desde 2005, Alcedo ten un posto no xulgado de Azpeitia e desde entón vive aquí. Coñece de cerca o funcionamento dos tribunais.

Hai catorce anos que chegas a Azpeitia. Que traxectoria percorriches desde entón?

No ano 2005 accedín á praza no xulgado de Azpeitia, e entón comecei a traballar aquí. Ao principio traballei na instrución, no campo de sancións, e despois pasei ao servizo xeral. Tamén estiven liberado, no sindicato LAB, e despois volvín outra vez á vía xudicial. Traballei nun xulgado do social en Donostia, e ao terminar ese traballo, volvín a Azpeitia. Hai pouco empecei a traballar en San Sebastián, porque quería coñecer outra xurisdición. Traballo alí no plano civil, no xulgado de familia.

Até hai pouco estivo traballando no servizo xeral do xulgado de Azpeitia. Que se fai neste campo?

Todo o que entra no xulgado pasa por aí. En Azpeitia hai dous xulgados, o primeiro e o segundo, ambos son mixtos, o que significa que se estuda o ámbito penal e o civil. No ámbito penal trátase de delitos leves e graves, como os casos de violación ou piso de dereitos. Pola contra, si tes algunha desconformidade con outra persoa ou institución, o caso diríxese á vía civil. No ámbito civil, todas as contas chegan ao xulgado a través dunha demanda, e eu rexistrábaas; é dicir, metía aos demandantes e aos feitos nun persoal, e un dos meus compañeiros facía o mesmo cos ateigados e as denuncias no ámbito penal. Ademais, os escritos chegan ao xulgado –nestes casos, o participante solicita algo ao xulgado– e tamén os rexistrabamos nós. A tramitación con outros xulgados tamén se realiza desde este ámbito. Ademais, por Azpeitia pasan uns médicos forenses, e eu coordinaba as súas axendas.

A que ámbito corresponde o Xulgado de Azpeitia?

É o tribunal da comarca, o xefe de Urola Kosta. Ademais, en Zumaia, Zarautz, Zestoa... hai xulgados de paz, que son pequenos xulgados, que realizan o rexistro civil e as notificacións. En Azpeitia practícanse todos os procedementos en materia civil de principio a fin, pero no ámbito penal, cando se trata de delitos graves, en Azpeitia instrúese e en Donostia celébrase o xuízo.

Que demandas chegan ao xulgado de Azpeitia?

A crise fíxose patente. Normalmente entran dous ou tres divorcios ao día, e en 2012 ou case de súpeto os divorcios desapareceron: chegaban tres ou catro á semana. Para o exordio, aínda que ambas as partes estean de acordo, é necesario un avogado e un procurador, que deben ser pagos. Ademais, naquel momento entrou en vigor a lei de taxas e, por tanto, para pór en marcha un procedemento, tiñas que pór diñeiro. Pedíase diñeiro en todos os sitios, e por iso reducíronse os divorcios. Doutra banda, a monitores –cuestión na que se pide unha pequena cantidade de diñeiro– aumentaron: pequenas débedas cos bancos, un inquilino non paga a cota... As expropiacións, pola contra, aumentaron durante a crise; en Azpeitia, as vivendas están a salvo, pero producíronse expropiacións de talleres e de locais. Ademais, as demandas de repartición de leiras tamén se reduciron en tempos de crises.

Cales son as denuncias e os delitos máis comúns?

Desde 2005 producíronse importantes aumentos nas redes de drogas e, sobre todo, nos casos de violencia contra as mulleres. O xulgado de Azpeitia permanece pechado os fins de semana e as tardes dos días laborables, pero se hai algunha conta de garda, algo urxente, ábrese. E durante moitos fins de semana os traballadores teñen que vir porque houbo algún caso de violencia doméstica [que sucede entre os membros da familia] ou violencia contra as mulleres [por parte da parella ou ex parella]. Acode á xulgados xente moi nova, ás veces menores de idade. Doutra banda, moitos dos ateigados que se producían no pasado eran de supostos furtos, e agora, moitos son casos de fraude a través de Internet. Iso aumentou moito, e casos como este son moi difíciles de esclarecer.

O xulgado a miúdo asóciase con delincuentes, pero por un lugar como este pasarán moitas persoas...

Si, tamén hai un Rexistro Civil no Xulgado, onde se fan os documentos de nacemento e de vida. Antes, tamén documentos de nacionalidade, pero como consecuencia do proceso de privatización, agora non.

Algúns denunciaron que se están privatizando os servizos que ofrecía o Xulgado de Instrución número 2 de Madrid. Que está a pasar?

Os e as traballadoras de xustiza pensamos que a privatización neste ámbito era imposible, porque, en teoría, a xustiza é para todos e todas e todos temos que ser iguais. Pero hai un sector que se pode converter en negocio, o do rexistro civil, e iso empezou a privatizarse. A obtención da partida de nacemento ou documento de vida é gratuíta, pero co tempo devandito servizo eximirase do xulgado e deberá ser abonado. Con todo, o ámbito da nacionalidade xa foi privatizado por tratarse dunha zona que afecta as persoas máis vulnerables, xa que as persoas inmigrantes necesitan a nacionalidade para todo. Ademais, os divorcios non só se poden producir no xulgado senón tamén en notaríaa, onde hai que pagar, e no xulgado non.

Que opina deste proceso de privatización?

O rexistro civil é a historia da xente sinxela. Os ricos teñen biografías, rúas que levan o seu nome... Pero para saber como eran os nosos antepasados ou o que traballaban, só temos un rexistro civil. Esa é a nosa pequena historia; agora está nun lugar público e privatizar é roubar a historia á xente humilde. Pero así o decidiron en Madrid, e o Goberno Vasco non loitou para conseguir esa competencia. E eu creo que iso é unha perda terrible.

Ante o desbordamento dos tribunais, os traballadores reivindicaron nos últimos tempos unhas condicións de traballo dignas.

Agora, o xulgado de Azpeitia atópase en mellor situación, pero estivo moi estrangulado. Puxéronse algúns reforzos, coa contratación temporal dalgúns traballadores, pero non teñen un posto de traballo fixo. En Azpeitia, hai un traballador que traballa entre 8 e 9 anos, pero sempre como reforzo. Queren máis precarización. Eu tamén loitei contra iso, pero é moi difícil conseguir algo.

Que significa para Azpeitia ser xulgado no pobo?

Sobre todo, é moi cómodo para a xente. Pero o que pasa é que o tribunal, probablemente con toda a razón, ten mala reputación. Porque no xulgado faise represión: en principio, a xustiza ten que ser igual para todos, transparente, pero logo, na práctica, vemos que a xustiza ou a xustiza que chaman é un instrumento ou instrumento de poderosos para controlar á xente.

As reivindicacións contra a Xustiza multiplicáronse nos últimos tempos. O caso dos mozos de Alsasua, o da violación grupal de Pamplona, os presos políticos cataláns... Que límites ten a xustiza?

Nos tribunais aplícase a lei, pero quen fai a lei? Os máis poderosos. E moitas veces, incluso o que ten o poder decide como debe usarse a lei. A min non me tocou ningún procedemento contra un delincuente; a maioría dos delitos son roubos de cobre por parte de xitanos, que hai okupas nunha casa, historias de vendedores de rúa... Que é iso? A opresión da xente máis débil, e iso faise no xulgado. Tamén vimos na televisión os procedementos contra os propietarios de bancos, que penalizacións están a imporlles? Dásche conta de que é moito peor ter unha pelexa nun bar que deixar á xente sen casa.

Non todos son iguais ante a xustiza?

As decisións tómanse no Xulgado en función da persoa. A xustiza non é igual para todos: a xustiza é machista, clasista e racista. Poño un exemplo, visto en Azpeitia. Unha menor de idade denunciou sufrir un abuso sexual nun control da Garda Civil e, como era menor de idade, acudiu ao xulgado acompañada da súa nai. A moza declarou e logo, normalmente, escóitase a declaración do imputado. Como os imputados eran Gardas Civís, tiñamos que citalos, pero non os citamos. O xuíz ditaminou que a moza fora manexada pola súa nai e que por iso fíxose a declaración. Dixen: ‘Pero citaremos á Garda Civil, non?’. O xuíz respondeu: 'Non, non as molestamos, porque teñen que facer o seu traballo'. E acabouse. O asunto arquivouse.

Decidíchesche pola túa paixón pola xustiza penetrarche neste mundo?

Non, porque tiven a oportunidade de facer oposicións. Pero é verdade que pensaba que a administración de xustiza sería máis útil, e logo deime conta de que queda curta. En Azpeitia aclárase moitas discrepancias, e quero pensalo de que tamén se eviten algúns ataques. Pero nun procedemento xudicial ninguén gana, e aínda que gañes o xuízo, sempre perdes algo: diñeiro en xeral, saúde, e ás veces, alegría de vivir.

Que lle gusta a este oficio?

Gústame ver como é a realidade, e velo no xulgado. Desde a túa mesa pasan todas as miserias, e iso é triste, pero ves como é a vida no xulgado. Non é ideal, é como é. Cando empecei a traballar, un amigo díxome: -Ten coidado, secarasche.

Por que?

Porque ves cousas terribles: porque ves que un neno é prostituído polo seu pai, que che pegou, que unha nai denunciou ao seu fillo ou á súa filla... Este é o lugar idóneo para que a xente perda a confianza.

Hai pouco amor no xulgado?

Os que veñen casarse sentirán amor, pero a partir de aí, pouco.