Tras o final da dispersión esíxese o fin das leis excepcionais para os presos políticos vascos. Cales son esas leis excepcionais?

A política antiterrorista de hai vinte anos segue vixente na actualidade, o que non ten nada que ver coa situación actual. ETA deixou a súa actividade armada en 2011 e disolveuse en 2018. Con todo, a xurisdición dos presos segue estando en mans dos órganos de Madrid e ademais son órganos xudiciais excepcionais. Moitos presos vascos cumpren os requisitos para pasar de segundo a terceiro e de terceiro a liberdade condicional, pero pónselles trabas para dar eses pasos. En definitiva, a Audiencia Nacional de Madrid asume o terceiro grao como unha liberdade absoluta, en lugar de como outra forma de cumprir a pena.

Ademais, existen outras dúas leis de excepción: por unha banda, a non supresión dos anos de prisión cumpridos no Estado francés da pena de prisión de aquí, e por outro, a que permite a pena vitalicia, é dicir, o cumprimento da pena de prisión de 40 anos.

Cal é, en xeral, a realidade actual dos datos sobre os presos vascos?

O Colectivo de Presos e Presas Políticas Vascas conta na actualidade con 142 presos e presas, 19 deles en liberdade condicional. En segundo grao hai 108, das cales 21 co artigo 100.2, que saen á rúa a realizar diversos programas ou traballos. É un segundo grao atenuado, ou devandito doutro xeito, o paso previo ao terceiro grao. En terceiro grao hai 23 presos, dos cales once teñen control telemático.

Nos últimos anos pasaron 27 prisioneiros ao terceiro grao, dos cales dez foron recorridos e seis tiveron que volver ao cárcere. Dous casos suspenden o terceiro grao.

Ademais, máis de 45 reclusos teñen cumpridas as tres cuartas partes da pena, polo que teñen dereito á liberdade condicional. E uns 70 reclusos teñen máis da metade cumprida da pena, polo que poden obter o terceiro grao.

Moitos presos e presas permanecen en prisión máis de 20 anos, é terrible tendo en conta que a actividade armada de ETA concluíu en 2011.

Si, de media, xa cumpriron no colectivo a pena de máis de 20 anos. Por iso, sería lóxico que a pena de prisión cumprísese nun réxime diferente ao pecho, pero as políticas excepcionais utilízanse como sancións e obríganlles a cumprir a pena integramente en réxime pecho. Hai que ter en conta, ademais, que a idade media dos reclusos é de 50-55 anos e hai algúns maiores de 70 anos. Entre eles, o caso máis significativo é o de Joseba Arregi, quen foi revogado en tres ocasións o terceiro grao e tivo que volver ao cárcere.

Cales son as condicións necesarias para que un preso obteña o 3º grao? Quen decide?

Son principalmente tres. Por unha banda, o preso encheu un tempo de prisión. Unha vez cumprida a metade da pena, o interno pode obter os permisos e aos poucos consegue o terceiro grao. Por outro, un bo comportamento dentro do centro penal. E por último, aceptar a dor realizada. En consecuencia, as Comisións de Tratamento dos centros penais destinan os terceiro graos, que son os que están a ser obxecto de recurso ante a Audiencia Nacional.

E que argumentos están a utilizar para rexeitar o terceiro grao da Audiencia Nacional?

O argumento principal é o da condonación, consideran que a expresión que está a facer cada preso non é sincera. Hai moitos anos tanto a EPPK como cada un dos presos fixeron unha declaración sobre o recoñecemento do sufrimento que tivo lugar neste conflito. A Audiencia Nacional, en cambio, quere pedir perdón, pero na súa forma.

Nesta época de xaneiro fálase máis de presos na sociedade, pero pouco máis aló desta época. É bo ou malo?

Depende e como se le. Isto pode ter cousas positivas e negativas. Moitos poden pensar que unha vez terminada a dispersión o problema está resolto, pero iso é un erro enorme, porque aínda non se pechou o ciclo de violencia e sufrimento en Euskal Herria. Para avanzar na convivencia temos que traer ao noso pobo os dereitos humanos e unha cultura de paz, garantía real de non repetir o ciclo da violencia. Ante o esquema de vinganza e perdedor, as consecuencias do conflito deben porse en solución. Algúns dicían que ao acabar a violencia de ETA todo íase a canalizar, e agora eles están continuamente para que todo siga igual. A sociedade vasca quere deixar atrás este ciclo, e para iso hai que resolver a cuestión dos presos, co respecto que merecen todas as vítimas de violencia neste país.

Para despedir aos presos era necesaria unha mobilización. Hoxe en día, con todo, prefírese máis traballar en silencio. É máis eficaz para a extracción gradual de prisioneiros?

Hai que actuar por ambas as vías. Hai un traballo que hai que facer con discreción, pero tamén hai que mobilizarse na rúa. A través da excepción e o enfoque autoritario, algúns queren facer crónico o tema dos presos, e lévano constantemente á confrontación política. En definitiva, este pobo necesita unha axenda que respecte os dereitos de todos e que recoñeza o sufrimento de todos.

Soubemos recentemente que o presidente do Tribunal Constitucional ha proposto non repetir o caso do Bateragune? Esa é, por exemplo, a consecuencia do traballo tácito?

Eu non sei iso. Eu sei que a maioría da sociedade vasca quéreo. Aí tamén a presión que se fai como pobo axuda moito, e cando nós tamén lanzamos o clamor á Casa, non pedimos ningunha impunidade, senón que abandonamos as medidas excepcionais. Se queremos cambiar as cousas, a mobilización na rúa é fundamental.

O Goberno Vasco adquiriu competencias penais en setembro de 2021. Que valoración fan do seu traballo cos presos políticos vascos?

A evolución foi positiva e a competencia penal do Goberno está a desenvolverse en parámetros de normalidade en relación cos presos vascos. Están a darse pasos importantes, pero aínda estamos lonxe dos posibles resultados da entrada en vigor das políticas penais ordinarias. Tendo en conta o tempo de prisión dos reclusos, 110 prisioneiros deberían estar en liberdade media ou en liberdade condicional. De momento, con todo, estes terceiros graos son impartidos polo Goberno Vasco, pero logo son rexeitados por algúns xuíces da Audiencia Nacional.