Na libraría Hitz de Durango ocorréuseme que a ópera Saturraran merecíase a crítica. Por unha banda, a resposta de Jose Julián Bakedano, a ilusión das palabras de Gaizka Olabarri da libraría, a ilusión de Nekane Bereziartua, que durante tantos anos encargouse da libraría Hitz, por ver e escoitar esta ópera… e vendo que a prensa vasca non escribiu unha palabra despois da ópera, aquí tres ou catro palabras.

O Amaya de Guridi xogouse por primeira vez o 22 de maio de 1920 no Coliseo Albia de Bilbao. En xuño de 2024, gozamos durante dous días de Saturraran, obra de Kirmen Uribe e Juan Carlos Pérez. A ópera cumpriu un século en silencio, polo menos en eúscaro. Velaquí unha primeira reflexión. Na páxina web de Euskal Kultur Erakundea pódese ler: “A primeira ópera 'vasca' apareceu en San Sebastián en 1884, o Entroido Kari. O Pudente é un espectáculo divertido”. Fundada por Serafín Baroja e José Antonio Santesteban. A partitura perdeuse.

En pleno Arriaga escoitamos a obra de Saturraran. Sobre o escenario, os pescadores e, sobre todo, dúas mozas. Ane, a filla do pescador, e Lúa, que acababa de chegar na furgoneta, foron testemuñas. Atracción. Praia. Un novo amor. E mundos aínda máis novos. Aprendín unha palabra a Kirmen Uribe: o lupo. Sobre o escenario lin en inglés, á beira da cabeza do cabalo. Hame envelenado a obra de Kirmen Uribe. Engantxar. E seguimos moi atentos en forma de ópera, a primeira obra que creamos no século XXI. Lévanos á década de 1980. Todos temos a Ondarroa na cabeza. E cantando as frases do libreto, cantando os cantantes máis versátiles.

A Orquestra Sinfónica de Bilbao baixo o escenario. Actuacións da Coral de Bilbao. Excelentes. Obra creada por Juan Carlos Pérez. Non se pode chamar canción aos que alí ouven. Non hai moitas melodías. Non hai canción. Os intérpretes están obrigados a cantar de forma breve e concisa. Fixeron algún xesto á coñecida boga boga, pero non se canta; non hai canción.

Os vascos somos melódicos e kantuzales. Notei a súa ausencia. Tras a ópera, nas conversacións que mantivemos nos bares da parte vella, máis dun quixo algunha canción. Algo. A elección de Juan Carlos Pérez, pola contra, foi máis contundente que nunca. De beira. Como a mesma situación. Empecei a reflexionar un instante sobre o destino das dúas protagonistas, que eran homenaxeadas por aqueles momentos tan agradables que viviran. Ane marchouse pacíficamente. O mar levoullo. Lúa queda no solo. E nós, mirando ao que viamos. Perplexo. Unha fermosa obra. Excelente escenografía. A imaxinación axitábase. Unha versión moderna da época. Coas reivindicacións e protestas pintadas na parede.A ópera máis contemporánea escrita e creada en eúscaro. Un traballo que podía ser símbolo da cultura vasca. Digno de ser levado de Saturrarán ao mundo. Será posible? Facer máis sesións sería fundamental. E a edición do libreto, en papel, moito menos. A nosa lingua, o noso pobo merece a pena.