Volveu a Zarautz nada máis retirarse, ao pobo onde vivía sendo neno. Sentiu coma se retrocedería anos, xa que o eúscaro volveu ocupar un oco no seu día a día. Comezou a pintar máis a miúdo, e cada día, collendo espazo no dique de Zarautz, pintando con pinceladas soltas e densas, a Getaria que vía cada día. Os berros das gaivotas e os raios de sol facían que as paraxes dun día e outro fosen moi diferentes para el.

Ninguén coñece Mendi como Josu Txapartegi Txapas; estivemos con el para falar de Mendi. Txapas foi unha ponte para achegarse aos nenos, que ademais de ser o seu amigo era profesor da Ikastola de Zarautz. Tivemos moitas curiosidades entre as que se atopa un diario que o pintor utilizou para escribir os seus pensamentos, escrito entre 1992 e 1993.

Juan Luís Mendizabal Mendi naceu en 1928 en Lekeitio e trasladouse a vivir a Zarautz. Durante o dez primeiros anos da súa vida mergullouse no ambiente vasco, pero en 1938 a súa familia tivo que marcharse a Donostia-San Sebastián. “A guerra cambiou o meu mundo”, di Mendi nunha pasaxe do seu diario. Traballou na CAM –Caixa de Aforros Municipal, actual Kutxabank– até a súa xubilación como responsable da área de cultura. Con 60 anos, volveu a Zarautz e, dalgunha maneira, achegouse á súa vida anterior a San Sebastián: desde entón viviría rodeado de eúscaro. O 19 de marzo foi o último en morrer Mendi, con 91 anos, acompañado das súas dúas fillas.

Se algo alegraba a Mendi, era poder volver utilizar o eúscaro de pequeno na vellez. “En Iñurritza (colexio) só falabamos euskera e tivemos que aprender castelán, ese foi o maior problema que tiven na miña vida”, di Mendi no día a día . Ao seu lado atópase a actual Ikastola de Zarautz, e así o lembra Txapas, que lle abría o corazón e a ilusión de ver a un milleiro de nenos aprendendo só en eúscaro.

Católico e anarquista

Sempre foi crente, aínda que na vellez xurdíronlle moitas dúbidas; fixéronlle moito dano os casos de corrupción e pederastia sacados do interior da igrexa. En canto aos católicos, como anarquistas, uníaos á dereita: “As autoridades da Igrexa arranxáronse mellor coa dereita de sempre, polo menos desde os Reis Católicos”. Tamén citaba e criticaba a miúdo que había demasiada xente que formaba parte da Igrexa como autoridade política.

Non lle gustaba a burguesía. Moito menos os que tiñan diñeiro e os que vivían no País Vasco pero non lles importaba nada promocionar a cultura vasca. “Nunca teñen ningunha dúbida, pero ás veces divírtenme as súas palabras. Non teñen interese no eúscaro, non lles importa o seu futuro. Para eles o máis importante é o diñeiro e o poder”, di nunha pasaxe.

Oteitza acompañábavos

Jorge Oteiza, 20 anos maior, foi un escultor de Orio que lle acompañou na súa vellez. Eran veciños e Mendi ía a miúdo a visitala. Podíaselle entender no día a día e preocupáballe a situación do seu amigo. Nunha pasaxe di: “Dime que xa nada lle interesa, que se enfadou cun amigo escultor e que non quere saber nada das ikastolas, enfadouse cos paxaros”. Oteiza tiña entón tres anos de esperanza de vida.

A pesar de que era contrario a todas as crenzas relixiosas, ao falar de política a miúdo coincidía con Mendi. Algunha vez pasoulle un anaco de poema a Mendi, e gardou algúns poucos e recolleunos no día a día. Nunha delas faláballe da gravidade de que os franquistas se converteron en demócratas.

Os luns, a aprender a pintar con nenos

O can ao seu lado e o eúscaro na boca, os luns pola mañá dirixíase á Ikastola Salbatore Mitxelena de Zarautz. Case 100 nenos de 6 e 7 anos esperábanlle, entre eles eu. Como di Txapas, para Mendi era un vento fresco. Con ganas e ilusión, e sempre en eúscaro, estabamos dispostos a pornos a traballar a imaxinación. Collendo o carriño de cando en cando iniciabamos o camiño cara ao dique, e púñanos mirando tanto ao Arco Iris como a Getaria, para ver o que imaxinabamos e o que viamos despois coas pinturas. Para recoller o vivido, e por suposto para agradecerllo, fixémoslle un vídeo coa axuda de Pirritx e Porrotx, e o propio Mendi parecía que tamén agradecía a súa asistencia á Ikastola. El escribiu no seu diario, xunto á fotografía dos alumnos: “Ouzo cantar aos nenos e nenas da ikastola. Son a última esperanza de Euskadi”.

Mendi era un experto en secuestrar o tempo, pero a semana pasada foi secuestrado polo tempo. Estamos moi agradecidos por habelo coñecido, e tamén é de agradecer a axuda de Txapas para poder facer este artigo, sobre todo por mostrar que aquel gran ancián era moito máis que un pintor.