A historia axúdanos a entender o que sucedeu, pero tamén o que somos hoxe en día. Como entender o mundo actual sen coñecer a orixe dos Estados Unidos e o nacemento da Revolución francesa? Como entender a hexemonía occidental actual sen explorar as raíces do colonialismo europeo dos últimos cinco séculos? Como entender o que está a suceder en Oriente Medio sen coñecer o Mandado Británico, a Declaración de Balfour ou o nacemento do sionismo?

Pódese conducir sen mirar o retrovisor, pero pódese afirmar que o condutor sofre un accidente antes de que sexa demasiado tarde. Mirar cara atrás axúdanos a aprender dos erros do pasado e a non repetilos. E si teoricamente, nun mundo rexido pola lóxica dos dereitos humanos, o asasinato, a violación e o saqueo son despreciables, Europa debería recoñecer que foron o pan de cada día na súa historia colonial.

Se así fóra, o Estado español actual non tería inconveniente en dicir un “síntoo” sinxelo ao mirar a América: “Cando a conquista dos nosos antepasados causou millóns de mortes, saqueo, expropiación, escravitude... Nós non somos culpables destes feitos, pero sentimos que os nosos antepasados cometan estas animaladas”. Se iso dise sinceramente, dise moito. Logo quizá veña a petición de perdón, ou unha reflexión conxunta sobre o sucedido, unha reparación moral, monetaria, unha declaración da vontade de non repetir... alguén sabe que, pero doutra maneira consolidaríase un novo solo para mirar ao futuro.

Xa é hora de que España empece a liquidar toda esa débeda. Este momento no que as autoridades mexicanas han estimulado ao Goberno de España co perdón, sería unha oportunidade para dar un paso, pero España segue na perspectiva do “orgullo da historia compartida”. Esa mirada cara ao pasado dinos moito da actitude actual das autoridades españolas. E os vascos que? É coñecido o papel que moitos dos nosos antepasados xogaron nesa historia de morte e saqueo, polo que nós tamén temos a oportunidade de facer un exercicio similar.

Aínda que vindo ao conflito vasco, a perspectiva da memoria que o Estado español ha vindo traballando nos últimos quince anos foi máis o intento de consolidar o relato do gañador que un instrumento para traballar a convivencia no futuro. A algúns lles interesa máis o uso político da palabra condena que explorar os camiños que ese “síntoo” pode despregar. Novos camiños baseados nos dereitos humanos e principios democráticos. Aínda hai que dar moitos pasos por todas partes, pero seguramente todo sería moi diferente se a Garda Civil confesase o que todos sabemos nos desfiles do 12 de outubro: “Si, torturamos, sentímolo”. Por suposto, non vai ocorrer. Por iso, aínda hoxe, para gran parte da sociedade vasca, estes desfiles son desfiles do gañador e do opresor.