Mateo Balbuena faleceu onte, luns, segundo informou o diario Naiz. De orixe asturiana (participou na folga revolucionaria de 1934 sendo moi nova), vivía en Lezama desde hai anos, coidando o seu horto e xardín nun caserío, entre outras cousas.

De feito, estivo en Amurrio durante a Guerra Civil como responsable do batallón Leandro Carro e participou nas sanguentas pelexas dos montes San Pedro e Txibiarte, entre outros.

Balbuena faleceu aos 110 anos de idade, pero non de forma anónima, segundo as mesmas fontes. De feito, recibiu a Guerra de Ouro en 2018 e foi un activo emprendedor intelectual até hai pouco. Escribiu varios libros, aínda que cumpriu 100 anos, e foi finalista do Premio Planeta en 1964.

Vida de militancia comunista

Mateo Balbuena comezou a militar en Asturias á idade de 18 anos. Dous anos máis tarde, participou na Revolución de Outubro de 1934, na que o exército español esmagou militarmente a folga revolucionaria.

Dous anos máis tarde, atopábanse en Barakaldo, no momento no que os militares de extrema dereita iniciaron o golpe. Nas primeiras horas da mañá, Balbuena respondeu e dirixiuse a Donostia-San Sebastián. Alí loitou contra os militares que se atrincheiraron no Hotel María Cristina.

Logo estivo en Amurrio. Ocuparon Refor e crearon alí tres batallóns, Araba -Abertzaleak -, Bakunin -anarquistas- e Leandro Carro -comunistas-. Balbuena era un dos xefes da unidade comunista.

Participou en sanguentos combates en Aiaraldea, en San Pedro e en Txibiarte. Con todo, tivo que abandonar Amurrio: "Estivemos no pobo, ata que os italianos se apoderaron de Bermeo. Loitamos en Murgia e vimos que eles tamén tiñan pouca disciplina, rimos cando vimos que viñeran a nós cun símbolo español, no pelotón. Iso si, despois bombardeáronnos. Deixamos atrás os cadáveres, pero a metralladora non! Tamén loitamos en Ganekogorta, no enreixado... e de aí fomos a Uribe Kosta. Ao final feríronme en Torrelavega e de aí leváronme a Asturias".

En realidade, as feridas non foron tan graves, pero estivo a piques de morrer, segundo lembraba el mesmo: "Na perna e no lado esquerdo do peito. Se crese en Deus, diría que a miña supervivencia foi un milagre, pois levaba posto un cinto de bombas defensivas. Non explotou. Reorganizamos Figueras e fomos a Guadalaxara".

Balbuena non se rendeu até o final da guerra e unha vez que chegou a derrota da República, tentou pasar ao Estado francés, o II. Para loitar na Guerra Mundial. En calquera caso, foi interceptado pola Garda Civil tras un longo percorrido: "Eu tentei chegar a Francia. Camiñaba de noite e de día durmía nas cavernas ou onde podía. Saquei cinco veces a pistola para escapar. Non tiña nada que comer, cambiei o meu reloxo polo pan. Broton, por exemplo, fun tiroteado pola Garda Civil. Ao cabo dun intre atopeime cun camiñante. Iso deume o seu bocadillo, pero logo informou á Garda Civil. Esa noite detivéronme mentres durmía.

Represión

A represión produciuse tras o arresto. Aínda así, Balbuena foi moi afortunada. Condenado a 12 anos de cárcere por un delito de homicidio en grao de tentativa, estivo preso en Huesca, Jaca e Larrinaga. Neste último centro penal, as informacións ao seu favor chegaron de Barakaldo alegando que non acudía aos bares da localidade e que quedou en liberdade condicional.

Despois foi xulgado en Bilbao: -O meu avogado pediulle ao fiscal que lle pegase forte. Pense na defensa que tiñamos... Ao final condenáronme a 6 anos de cárcere, pero no canto de ir ao cárcere condenáronme ao exilio. Tiña que ir vivir a 200 quilómetros da miña casa. Tomei o camiño de Xixón, pero pensei que estaba controlado e funme a Cangas de Onis. Creei unha célula comunista e contactamos coa dirección do Partido Comunista".

Foi arrestado de novo pola súa militancia e tras ser interrogado en Madrid -por non seguir sufrindo torturas tras o suicidio dun dos seus compañeiros- abandonou a institución. Foi mineiro e máis tarde fundou a súa academia. Dous dos seus alumnos foron xulgados no Proceso de Burgos.

A pesar da súa militancia, nunca abandonou a actividade intelectual e comunista e escribiu numerosos libros sobre temas tan diversos como o comunismo ou a ecoloxía. Asinou a súa última fichaxe con 102 anos.