O Estado francés é moi forte, arraigado, centralizado, xacobino. Dunha maneira é o Estado perfecto. Ten unha visión monolítica, absolutista da nación, necesariamente un poxi equilibrado pola liberdade do individuo.

Só coñece dúas realidades: ela e o cidadán. Acolle a cada persoa individualmente e intégraa en todos os modos.

É un Estado protector, especialmente de seguridade social e leis sociais, até hai pouco tamén da súa Colbertismo. A pesar dos recortes liberais, l’Etat-Providence vive aínda en boa medida, e niso a xente ten unha gran vantaxe, especialmente para suavizar as crises económicas.

O Estado e a economía fixéronsenos, a man e a man, case xenerosos ou todopoderosos. Xa non temos un espazo libre que non se poida atopar neste capitalismo nacionalista francés. Os agricultores tamén están moi ligados ao sistema, especialmente a través das curmás. As institucións públicas, e en especial o Estado, xestionan máis da metade do noso diñeiro.

Temos pouca autonomía persoal, ningunha autonomía nacional. Francia é o territorio dunha única lingua, e esa é unha lingua de gran prestixio. Até hai pouco houbo elites de todo o mundo, xente culta, a langue universelle. O eúscaro é unha lingua doméstica, privada, de uso familiar. Pero tamén a televisión monolingüe francesa bríllanos de casa.

Ademais, e quizá por encima de todo, Francia é un sedutor impresionante, dona de tantas cousas boas e belas, e aprovéitaas tan ben na súa popaganga: os mellores climas do mundo, recunchos marabillosos, castelos espectaculares, artistas en todas as seccións, unha gastronomía rica con tantos viños e queixos diferentes, unha literatura incrible, as dúas voces dos dereitos humanos —de 1789 e 1948—, protección social avanzada… Francia non se pode por tanto.

El sábeo ben, e para fixar mellor as súas vantaxes, adopta o aspecto dunha santa sacra. No século XIX, a famosa historiadora Jules Michelet concedeulle o rostro cariñoso do novo heroe Jeanne d’Arc por admiración de ambos: Le sauveur da France devait être une femme. A France était femme elle-même”. Outro famoso escritor levará a cabo esta mítica e mística figura: De Gaull chamará á Madone e Notre-Dáme a France. Mentres tanto, a República adornou esta imaxe da Virxe no aspecto da Marianne: a súa cabeza asómase polos aneis da posta e co seu vestido atópase no salón de actos do Concello. Nas colonias chamarase Francia a Mère-Patrie, e na nosa moitos cidadáns tomarannos por blasfemio o canto fundamental destas sucias galernas, a revelación de 1960, cantada pronto por Mixel (e non Mitxel) Labéguerie: “Euskadi é a nosa única patria!”

A superación dese pecado orixinal tardará moito en chegar. Pero o clamor dos abertzales abriu unha nova páxina na historia de Iparralde. Os principais euskaltzales de aquí en diante mostrábanse abertzales respecto de Hegoalde, pero no caso de aquí quedaban tímidos, coma se a admiración de Madona xeounos, incluída Xaho.

Terminou o tempo. Si Francia non pode despistarse, o Baskonia de Aquitania ten que dar as costas ao Estado francés co fin de sobrevivir. España, en cambio, preséntasenos como un touro, e eu creo que desas caras diferentes dos dous Estados proveñen en gran parte as respostas dos vascos a ambos os dous lados da fronteira: Un veo vermello á res ou unha fuxida, flores á Señora ou unha desesperación inevitable.