Acórdome da nosa avoa Joxepa Amunarriz Arostegi, da cociña de Barrenetxe en Zubieta, no tramo da horta. Tiña ao seu cargo un inmenso horto. A excepción do domingo, todos os días tíñaos para a súa horta. Vivía no xardín. Vivía a familia no xardín.

Traballaba na horta e ía vender a domicilio os beneficios domésticos en San Sebastián. Na cabeza había unha cesta de verduras e legumes, e nas mans un puñado de leite de vaca, até o tren. En Donostia-San Sebastián dedicábase á venda ambulante, a domicilio. O que fose o seu marido, Benito Salsamendi Alkorta de Azparren de Usurbil, díxolle cando lle ensinou o diñeiro que trouxera coa primeira venda: “Se o traes cada día desta maneira sacaremos a casa adiante”.

A casa non é a casa. A casa non é un simple edificio. A casa da miña avoa era a horta. A casa é unha estrutura. Estrutura que sostén algo: a caixa é a estrutura do carro, o arsenal é estrutúraa da área. A casa da nosa avoa, a estrutura que sostiña á súa familia, era o xardín. A construción do caserío formaba parte da horta. E da rúa traía o mundo á horta, intercambiaba sementes con outras mulleres e completaba o seu coñecemento coa diversidade. Toda a semente é linguaxe, historia, xenética, selección, hibridación, pasado e futuro.

A horta para os vascos é toda unha paisaxe, un territorio que resume a paisaxe desde o monte máis afastado até a casa. Na horta temos árbores silvestres (carballos, aciñeiras...), froiteiros (manzanos, perales, nogueiras, avellanos, higos...), plantas rituais (tezo, fresno, loureiro, flor...), cordeiro (vimbia, juncos, allos...), herbas medicinais, espumas... Todo iso é unha horta. A base da nosa cultura, a “cultura”, é a arte de cultivar a terra. Porque para ser nós, para ser persoa e comunidade, para ser cultura e para ser cada un de nós, o horto é o principio e o núcleo. A horta é unha paisaxe cultural.

E a paisaxe cultural é o que fixo a nosa cultura. A paisaxe é creado pola nosa avoa e a súa avoa, e si pola súa avoa. É unha paisaxe cultural que vivimos, construído pola cultura das nosas avoas. O que lle pertencía era a nosa horta. Os que fomos, os que somos e os que seremos, para ser nós. A visión e a linguaxe do noso mundo.

Si somos persoas, manteñamos a horta. O horto é pastor, e rústico, xardineiro, vegetariano, viticultor, sidrero. Coidémolos para que nos coiden. A agricultura, a nosa agricultura. A pesca, a nosa pesca aquí. Quen somos. Quen quero ser?

De xeración en xeración, revolucionamos o noso modo de vida e a nosa cultura. Adaptamos a nosa personalidade e permanecemos. É a hora de dar o paso da perseveranza á vida. Esta revolución é a horta.

Xente que está a dar as costas á horta e á agricultura, como técnico de medios políticos... A todos está a apuñalarnos nas costas, por detrás! Hagámosles fronte. Vostede e eu. En nome de todas as avoas.

A lingua, a cultura, a arte, o traballo, o coñecemento, a economía, a alimentación, a natureza, a concepción do mundo, a natureza, a paisaxe, a diversidade, a calidade de vida, a soberanía e... a nosa avoa. Temos que traballar todo iso. Debemos amar a quen o fai. Temos que encomiar o que nos trae á nosa mesa. Todo agricultor é un tesouro de Gurtzi. Sexamos auténticos receptores. Porque todo horto é ouro.