En primeiro lugar, deixou claro o marco: En México hai doce familias de linguas, entre as que hai once familias de linguas autóctonas e a única indoeuropea; con todo, a hexemónica é unha das linguas da familia indoeuropea imposta pola colonia. Posteriormente, lembrou que cando se creou o estado mexicano, o 70% da poboación era falante dunha lingua indíxena, fronte ao 6,1% actual. Por tanto, ademais do colonialismo, tiña moito que acusar o Estado da opresión lingüística. Desde o punto de vista económico, dicía que para o seu estupor "é máis custoso loitar contra a realidade plurilingüe que integrarse. Pregunta tamén ao Estado mexicano, desde a súa creación, canto diñeiro investiu en crear monolingües castellanohablantes".

Segundo titular: "Como os falantes fan realidade os dereitos humanos, os dereitos lingüísticos son o fío condutor dos dereitos humanos. No noso contexto non se pode falar de democracia desde o monolingüismo". Eu xa digo que, afortunadamente, prestar atención aos falantes é cada vez máis frecuente, aínda que con demasiada frecuencia non esteamos dispostos a recoñecer ou derrubar nosas intra-hexemonías. E é que, ademais da opresión lingüística, é o cruzamento ou mestura doutra hexemonía e violencia o que facemos os falantes; ao mesmo tempo, constantemente. Cando estabamos a dar voltas a iso lanzounos sete palabras: "un mundo máis xusto non pode ser monolingüe".

A continuación falou sobre o futuro. Considera que "si seguimos perdendo a diversidade lingüística, a visión do mundo humano será cada vez máis reducida". É dicir, a medida que perdemos as formas de mirar ao mundo, de entender o mundo e, en definitiva, de estar e de ser no mundo, os seres humanos seremos máis pobres porque teremos unha visión cada vez máis estrita. Por tanto, reduciremos o mundo, tanto literal como metaforicamente.

Mixea é a lingua de Yasnaya Elena Aguilar Gil e o seu entusiasmo pola revitalización da lingua, coas súas mans e as súas cabezas bailadas, cos seus límites. Preguntou como se están facendo e expuxo tres condicións básicas para o traballo de revitalización: vincular a rexeneración da lingua coa defensa do territorio, establecer alianzas firmes con persoas non falantes e reforzar o traballo comunitario (fóra das estruturas estatais).

Para terminar, uniu a esperanza e a loita de forma inmellorable e introduciu uns himnos na habitación. "Nos pobos indíxenas temos claves para facer fronte a algunhas crises actuais: por exemplo, que os seres humanos sexan parte da natureza (en canto a alimentación, sanidade ou crenzas, entre outras) ou que manteñan modelos familiares non occidentais, é dicir, máis colectivos".