“Sodes valentes, desgraciadamente a fórmula euskara + teatro non ten ningún precedente literario na produción editorial”, dixo Ander Lipus nada máis tomar a palabra. É entón cando se escoitan as primeiras risas pequenas, que foron crecendo e aumentando ao redor dunha hora e media. Para penetrarse no tema, tocou de cheo a diana: “Os bertsolaris teñen once libros de bertsolarismo, en parte tíveno na base. Pero é moi difícil escribir sobre o teatro, si non desde a experiencia”. O mesmo fixo no libro, relatando as vivencias de 50 anos de andaina, facendo especial fincapé nos lugares, os anos e os nomes e apelidos, xa que os camiños do pasado permitíronlle abrir as xanelas do futuro. No seu libro deu un repaso á memoria.

Como se sinalou, “non hai nada escrito sobre o teatro en eúscaro”. Hai un escrito sobre o libertismo, Lipus fala tamén da obra de Patxi Urkizu, que tamén se publicaron na biblioteca... “pero nada”. Algo que Lipus botou de menos desde moi novo, é unha das ideas que envolve ao libro I no labirinto do teatro. Aos 18 anos foise a Madrid a estudar teatro e o seu pai regaloulle o libro Un actor de Constantin Stanislavski prepárase . Foi curioso que houbese un libro sobre o teatro. Desde entón, foi lendo unha chea de obras dos “grandes mestres” do teatro.

Antes de ir a Madrid, confesa que pouco sabía de teatro. Quería facer teatro, pero non sabía nin que era teatro. Na súa infancia, en Markina-Xemein, empezou a saltarse algo co teatro, di que como todos os nenos: "O neno está moi presente no teatro, quere ser pirata, anillar, ser outro... É teatro". Lipus recita unha cita de Andu Lertxundi que recolle o seu libro na páxina 33: “É coñecido o desexo dos nenos de xogar en comercios, médicos, cociñas ou pais. En Murelaga dise que este xogo se chama vida e nunca se inventou un nome máis axeitado para definir a esencia do teatro”.

Era neno cando morreu Franco, e os teatros populares, máis aínda en eúscaro, estaban moi oprimidos nestes tempos. O teatro non chegaba ao seu pobo, pero actuou ao actuar, e esforzouse en organizar unha obra de teatro de Kontxu Odriozola e outros tantos, acudiu ao concello: “O concelleiro, unha dura resposta. Antzerki, nahiko antzerki dut nire etxean”. O teatro non valía para os políticos, ou tampouco vale para hoxe. Iso é o que di Lipus na súa entrevista na web de Susa, a semana en que se cumpre o centenario do seu nacemento, Nestor Basterretxea dicía o mesmo en ARGIA, na entrevista realizada hai doce anos por Sustrai Outeiro.

Camiño a Madrid

Cando era moi novo empezou en Etxebarri nun grupo de teatro. Realizou o seu primeiro monólogo na mesma época, chamado Reflexións sobre o Absurdo, e así demostrou aos demais que era capaz de memorizar o texto durante 45 minutos. Abriu as portas a Madrid e abriu grandes ilusións: “A miña intención era ir logo a Londres e desde alí a América ser o mellor dramaturgo do mundo”.

Cando as ilusións americanas que se lle frustraron chegaron á volta dos 25 anos, xusto cando estaba estabilizada en Madrid no seu traballo: “Foi unha boa etapa para min, estudei moito, abríronme moitas portas, deume moitas cousas boas, pero vin que o meu camiño acababa aí, que tiña que volver a Euskal Herria, que quería facer teatro en eúscaro. (...) Eu escoiteille algunha vez a Titika Rekalt, que ela perdeu a virginidad cando se foi a París, pois eu vivino en Madrid”.

Volveu a Markina-Xemein, pero non buscou sitio ata que se foi a Bilbao, que estaba en fase post-industrial. Lipus afirma que o Perfomance e a música techno movéronse nunha época “punkian” na que o eúscaro non tiña sitio nun Bilbao e os espazos alternativos dos mozos tiñan menos espazo. Neste contexto viñeron a creación do espazo Mina ou da compañía Antzerki. “Vin claro que volvín a Euskal Herria nesa época na que fixemos tantas asembleas, neste país sabémolo facer, o que sabemos facer”.

De Bilbao a Berriz

Coa compañía Trama, nos pequenos pobos de Bizkaia mostraban o teatro popular con pouca subvención da Deputación, con moita militancia, e deu por finalizada a etapa de Bilbao para instalala en Berriz. “Aí empecei a mirar cada vez máis a Euskal Herria, porque sentía máis ganas de mergullarme no que é a transmisión”, sinalou.

Nesta etapa coñeceu a Iñaki Etxeleku, Antton Luku, Daniel Landart e outros. “No Sur facíanme preguntas sobre o teatro que nunca me fixeron!”, dixo Lipus de risa. Viu claro que no Norte había unha nova comprensión do teatro popular, e grazas aos membros antes mencionados e aos irmáns Fusch que coñeceu nese camiño, o río Bidasoa comezou a cruzarse cada vez máis. “Quero facer teatro en Iparralde porque creo que aquí hai códigos e enténdese”.

Por todo iso, e polos momentos vividos durante estes anos por encima do Bidasoa, que di que son “memorables”, foi especial presentar o libro Lipusi en Azkain.

As condicións laborais dos culturistas

No libro teñen algo que dicir sobre a situación laboral e Lipus púxoas encima da mesa nun momento ou outro. Pon un exemplo: “A persoa que me corta o pelo, como os de Axut e Artedrama, vai ao cárcere de Zaballa a dar servizo aos presos. O meu perruqueiro cobra por cortar o pelo aos presos e nós damos gratis as clases de teatro”.

Recoñece que ás veces se lle dá ganas de desfacerse de todo, porque a miúdo se di que os culturistas teñen “éxito”, pero di claramente que o seu oficio non ten nada que ver co que se dixo. En palabras de Lipus, todo o que fai cobra sentido só cando hai “alegría” e “celebración”. “Pero claro, para que todo isto funcione fai falta público, e eu estou a notar que se está reducindo nos últimos anos”.