Este libro recolle o coñecemento de 45 plantas medicinais, pero está pensado para o seu uso. Que forma décheslle? Con que obxectivo?

Tentei darlle a forma máis equilibrada posible. É imprescindible un coñecemento teórico para coñecer, identificar... a planta. É importante coñecela, tamén por seguridade, non confundir a planta.

Pero o meu propósito é non permanecer no coñecemento puro. É dicir, coñecer plántaa pero para facer algo. E facelo con garantía, con calidade e encamiñándoo cara á practicidad.

Gustaríame ver este libro en calquera casa dentro duns anos, manchado, dobrado, gastado. Non me gustaría ser só para a lectura. Non quero ser para un saber, senón para aprender a forza de facer.

As investigacións din que nin sequera vemos as plantas que nos rodean. A maioría nin sequera sabemos pór nome ás plantas medicinais. Que pode gañar un home que, coa axuda deste libro, empeza a mirar ao seu ao redor e trata de escoitar ao seu corpo?

Unha vez fixemos o curso na illa de San Sebastián e un amigo que participou no mesmo díxome un mes despois: “San Sebastián está chea de herbas medicinais!” e nomeoume se-sete plantas medicinais que até entón definía coa palabra “verde”. Con esa identificación, a súa sensación era que a mirada se lle abriu e enriquecer.

Gañamos así o coñecemento da contorna. Non apreciamos o que non coñecemos. Non fai falta coñecer unha chea de plantas medicinais, coñecer dúas ou tres, e é curioso, moitas veces son as plantas máis próximas a cada un as que necesita. Con iso podemos gañar autonomía, facer tantos medicamentos como para nós.

E tamén é o noso patrimonio. Patrimonio inmaterial, menos documentado, que se conservou de forma oral e no coñecemento popular. E iso ten un valor, hai riqueza e hai unha parte da nosa identidade cultural. E en lugar de recoller isto de forma testemuñal, facer parte da vida é para min un valor importante.

Chaman a atención que en cada ficha destas 45 plantas hai "Coidado!" un apartado que, ao mesmo tempo, aparece en moitas referencias do corpo feminino. Por que?

Mirar a herba tal e como é, é ver tamén a súa toxicidade, así como os efectos secundarios que pode ter para o mal. Como expliquei no preámbulo, a ilusión é moi mala: coa fascinación non se ve ben. E neste libro hai plantas medicinais cun gran potencial tóxico. Na súa xusta medida, na súa dose exacta, é seguro. Por tanto, gustaríame que se establecese unha boa praxe.

Ademais, non vivimos en tempos dos nosos avós, entón non había tantas persoas poli-medicalizadas. Hoxe en día hai xente que toma moita medicación ou que toma suplementos, que moitas veces non se asocian con herbas medicinais. Esta información non está en ningún sitio e é esencial.

En moitas ocasións tamén hai unha difuminación cara ao corpo feminino. Estamos baixo un ciclo hormonal ou temos diferentes ciclos da vida e iso é invisible, os estudos publícanse coma se non existise. Moitas das investigacións realízanse con homes e parece que non lle dá o mesmo unha herba medicinal que un home ou unha muller. E moitas veces non é así, e estamos a prexudicar directamente. É moi importante coñecelo.

A precisión e o rigor son moi necesarios.

Hai curiosidades nesta información do libro?

Pensouse que as herbas medicinais non se investigaron. E poño o exemplo do pasmobel: “É moi perigoso”, “coidado”, “non está investigado”. Deime tempo con conciencia a documentar para o libro e deime conta de que está moi investigado. En 2020 unha investigadora en Paquistán, Zarmena Yasmeen, realizou o traballo no equipo de investigación do hospital local, e ela menciona en que dose... É de ler. E a investigación de Silvia Akerreta tamén é moi interesante.

Hai moitos estudos detrás. En fitoterapia e botánica segue investigando e descubrindo cousas novas. Hai que tomalo con humildade, quen sabe moito aínda ten moito que aprender. Si dentro duns anos tivese que volver escribir sobre estas herbas, seguramente me decataría de cousas novas.

Xa che chamaron desde os pobos para dar unas cantas conferencias. Estas charlas poden ser un lugar para compartir a transmisión oral e o coñecemento?

Para min é fermoso escoitar á xente. Nada máis presentar o libro empezáronme polas redes sociais “eu non o fago así”... Eu escóitoo con moita atención. Sempre temos que aprender. Cando a xente o coñeceu e utilizado á súa ao redor, cando é algo da casa, o intercambio xorde directamente nela. Eu non teño nada que ocultar, a xente tamén está disposta a intercambiar información.

O libro é moi apropiado para quen empeza de cero, pero quen leva anos tamén atopará algo. Quixen espertar o interese de todos e facer unha achega. Por exemplo, moitos terán o costume de coller o manzanal, pero non se lles ocorrerá macerarlo en aceite. Por tanto, pareceume interesante darlle un novo uso ao que xa utiliza.

Josu Zabala dixo que se quedou moi descansado cando o ertzaina fixo un libro sobre o grupo. E eu tamén teño esa sensación, despois de sacar este libro. Coma se descansaría moito, transmitindo moitos temas. Por exemplo, na contorna de Hernani-Arano-Goizueta hai un ungüento moi tradicional chamado “milagriños”, e cando o vexo no libro dáme moita alegría que a xente poida facer ese ungüento. Ou o que foi coñecido un curandeiro de Urnieta, o meu pobo, Joxe Intxausti “Allapur”: recoller algunhas das cousas que el dixo ao redor da meana, é dicir, polas nun libro de coñecementos que estaba no nivel oral, faime sentirme moi descansado.

"Isto sempre se tomou como cousa de mulleres. Mirando ás herbas, 8 de cada 10 hai mulleres. Un home de aparencia sabia, un gurú, díxome onte: 'A mellor herba medicinal que non se toma'. E que a resposta ou curación de todas as cousas estaba nas árbores. Ouvín dicir que como a maior parte das mulleres viven mirando as herbas, a maior parte dos homes viven mirando as árbores.

Eu deséxovos que fagades un botiquín, que teñades os ungüentos e demais envoltos en tarros... Pero que non o necesites nunca. E que boten a Sanjuan ao lume e que esteades ben. Todo isto é posible, non é como comer. Iso si, si necesítalo, podes telo alí.

Hai tempo que se di que unha muller está a mirar cara abaixo. E para ver as herbas hai que mirar cara abaixo e cara aos lados, e iso a miúdo dá unha actitude humilde. Moitos din que o home está a mirar ás árbores. Neste libro puxen tamén árbores, como o abeto. Pero a maioría non é árbore.

Cando se xeneraliza sempre metemos a pata. Mariano Ostolaiz escribe en Oiartzun sobre as árbores e tamén sobre as herbas medicinais que atopa no solo. O mesmo Joxe “Allapur” do meu pobo. Non deberiamos limitarnos a un ou outro sexo. Pero si, o que ouvín hai tempo é que os homes traballaron máis coas árbores e as mulleres con cousas que están como a terra. Pode ser, pero non son tan partidario, gustaríame romper e mesturar árbores e flores da mesma maneira; hai bastantes divisións.

A Garbiñe Larrea fixémoslle unha entrevista sobre o libro, a saúde e as herbas medicinais, picar aquí.