2016–2020, 4 anos, non é pouco tempo, dá a oportunidade de facer de todo. Hai un amplo consenso en que esta lexislatura foi moi insuficiente, que se aprobaron poucas leis no Parlamento. Si preguntámonos que é iso da “resolución das consecuencias do conflito”, non o sei, non o teño nada claro, sospeito que a actividade institucional ao redor das vítimas non foi tan escasa (sendo un punto de partida eterno que aínda se fai máis por unhas vítimas que por todas as vítimas), pero nesoutro aspecto máis actual e vivo do conflito, o dos presos, é un colecho triste (molesto para algúns).

Houbo oportunidades. Ollo, non ignorei a quen teñen as chaves dos cárceres. Non se pode atribuír ao Goberno Vasco ou ao Parlamento de Gasteiz a plena responsabilidade de que os presos non volvan a casa (e mesmo de que os presos sigan por centos de quilómetros de distancia). Aquí repártense responsabilidades e cada un ten a súa responsabilidade. Pero houbo ocasións. No outono de 2017 finalizou o seu debate o EPPK, que aglutina ao maior grupo de presos políticos vascos. Efectos claros. Recoñecer que o despedimento se vai a producir de forma progresiva ou, en gran medida, individual (pero atención: despedimento colectivo), clarificar os límites á aprobación da lei (non arrepentimento ideolóxico, non delación) e pór en marcha. E unha actitude analítica profunda, elegante e bastante empática coas consecuencias da loita armada.

Como responderon as institucións á oferta deste amplo colectivo de presos vascos? Perdón, matiz: é posible diferenciar a afiliación política das institucións e das persoas concretas que as dirixen? É dicir: é conveniente, necesario, posible separar as declaracións dunha persoa con cargo institucional –e as súas propias intervencións– da posición do partido político no que participa?

Pasaron 10 anos desde a última acción armada de ETA. A postura e o templo dun lado é evidente. Con todo, no outro lado hai algunhas expresións, si, uns poucos movementos, si, pero hai algo que hai que cambiar de raíz, porque, se non, os pasos poden ser demasiado lentos. “Aínda queda un longo percorrido”, “Aínda non están totalmente homologados”, “Acaban de chegar ao camiño que lles ensinamos hai tempo”. Unha organización pode facer meras declaracións formais, baratas, se pode argumentar que as competencias non son súas e non ten vontade de realizar un esforzo extraordinario á marxe das súas competencias. Pero se a persoa que fai esas declaracións que poden ser correctas nos contidos (ou o seu alter ego partidista) mantén unha posición ideolóxica vingativa, doída, cohibida ou irresponsable, non imos ben. Non imos ben e imos a pasos demasiado lentos, porque hai persoas presas que non poden aguantar moito tempo.

As institucións deben protexer os dereitos dos cidadáns que se atopan no seu ámbito de protección. Ás veces parece que o Goberno Vasco ha feito máis por Pablo Ibar que por eses 230 cidadáns que pode ver aí, na punta do nariz. Mentres haxa intereses partidistas, vinganza, preguiza ou o que sexa, non imos ben. Madrid ten as chaves, si, pero a vontade de Madrid non se compón por si mesma. Todos teñen a capacidade de presionar. As institucións tamén. E os partidos que apoian estas institucións, máis aínda.