Por que abordou a investigación do eúscaro na ladeira de Lapurdi?

Tiña interese académico, pero tamén persoal. É dicir, a familia veu de Azkaine e de Ziburu, e desde pequeno escoitei ese eúscaro en casa; e doutra banda, hai o eúscaro do lugar onde crecín, o de Uztaritze. Na Ikastola tamén ouvía falar e sempre tiven curiosidade por esas diferenzas; neste traballo quixen dar un pouco de luz ao eúscaro de casa.

Si non me equivoco comparaches os datos actuais cos recolleitos por Louis -Lucien Bonaparte no século XIX.

Entre eles estiveron os estudos, Pedro Irizar, o Atlas do Eúscaro Herri Hizkeren Atlasa, entre outros, pero faltábanos a descrición oral do eúscaro da ladeira de Lapurdi. Ademais da descrición do eúscaro local, tratei de dar conta da evolución do eúscaro na comarca. Para iso servíronme, entre outros, os manuscritos das enquisas de Bonaparte. Comparando os datos de Bonaparte cos actuais, permítenos entender a dirección das últimas décadas. Iduri diría que San Juan de Luz tivo tal influencia no último século, algunhas das características lingüísticas que existían na época en San Juan de Luz estendéronse cara ao leste, xa que hoxe se escoitan tamén en Sara e Arrangoitz. Así, acelérase a unidade das linguaxes occidentais de Lapurdi.

Cales son as principais diferenzas entre o eúscaro da ladeira de Lapurdi e o eúscaro da contorna?

Algunhas características son de gran extensión, procedentes de todo o País Vasco Norte, outras de Oriente Medio, que poden ser escoitadas tamén en Navarra Garaia e no leste de Gipuzkoa. Pero hai outros que son estraños na ladeira de Lapurdi. Supoñamos que en Sara óuvese un novo sistema de numeración coñecido no País Vasco Norte e no leste de Navarra Garaia, é dicir, en tres deles, en forma de vinte e oito, mentres que desde Azkain á costa mantívose o antigo sistema de numeración e recollín en forma de (h)iruroi. E, pola contra, hai outras características que se escoitan na costa e que tamén se coñecen na linguaxe transfronteiriza: a expurgo da serie NOR-NORK, coñecida tanto en Gipuzkoa como no oeste de Navarra, introduciuse desde Hendaia a Bidart nos verbos da pasada e pódense escoitar en baziñun coas formas tradicionais.

En esencia, a combinación das características da ladeira do mar de Lapurdi representa a realidade social local e pon de manifesto as relacións entre os falantes do País Vasco Norte, Cinco Vilas de Navarra e o nordeste de Gipuzkoa. Antigamente, a San Juan de Luz acudía moita xente a traballar, desde ladróns, desde Senpere até outros pobos, pero tamén doutras rexións. Un pasacalle contoume que as esposas viñan en tren para traballar en conservatorios de peixe.

Entrevistaches a unhas 50 persoas. Cal foi a súa metodoloxía?

Traballei de campo de pobo en pobo, de casa en casa e de cociña en cada pobo costeiro de Lapurdi. Foron persoas de idade avanzada, maiores de 80 anos, tanto mulleres como homes, e euskaldunes desde casa. Fixen gravacións con todos, facendo preguntas abertas e buscando a súa espontaneidade. Trátase, basicamente, dunha metodoloxía habitual na investigación dialectológica.

E si o eúscaro unificado ten influencia?

Eu non estou en Donibane de hoxe. Os gravados son de idade avanzada, cunha idade igual ou superior aos 80-90 anos e que traballan na linguaxe local. Como non, tamén sería interesante investigar iso: a sociedade hoxe en día móvese máis, pero igual sente máis límite... non sei, habería que analizalo.

Por tanto, a túa é unha foto da xeración actual de máis de 80-90. Está a cambiar moito o idioma?

Non mirei á xeración actual, como digo, sería interesante facelo, pero era urxente analizar aquela xeración, e fíxeno. En Azkain, por exemplo, segundo os datos publicados por Irizar, na década de 1970 o 83% da poboación era euskaldun, e segundo a última enquisa sociolingüística de 2021, en Lapurdi a porcentaxe de vascoparlantes totais é do 22,9% (exceptuando Baiona-Angl-Biarritz). Neste estudo tiven en conta o eúscaro das persoas maiores falantes, compareino coa fala da contorna e tratei de dar conta da evolución da linguaxe local, é un traballo a realizar para comparar coas xeracións.

Á vista deste tipo de investigacións, alguén pode pensar que hoxe en día habería que falar como nos tempos da xeración estudada?

Ocorreume que a xente entenda que estou a falar de novo no vello euskera da ladeira de Lapurdi, pero non é o obxectivo deste traballo. O eúscaro cambiou, pero vive, e iso é o máis importante. A lingua é a dos falantes, e o eúscaro cambia como todas as linguas, e iso é favorable á saúde. Eu investiguei e posto a disposición da xente o noso patrimonio, logo non depende de min o que se faga.