Por que tanta resistencia a unha reforma laboral que poida garantir os dereitos dos traballadores? É evidente que a “flexibilización do mercado de traballo” tivo un impacto negativo na estabilidade laboral e nos salarios en beneficio das empresas.

Os partidos políticos que gobernan en España levaban nos seus programas electorais a derrogación da Reforma Laboral de 2012. O pasado 20 de maio, as forzas gobernamentais acordaron con EH Bildu materializar devandita derrogación antes de que se esgotasen as medidas de excepción vinculadas á pandemia. O acordo tamén suporá aumentar a capacidade de gasto social de concellos, deputacións e comunidades autónomas, pondo fin á austeridade imposta pola lei Montoro. Tanto os asinantes como a ministra de Traballo, Yolanda Díaz, mostraron a súa firmeza para seguir nese camiño, ante o debate xerado pola profundidade da nova reforma. Con todo, a día de hoxe o camiño está por percorrer.

O tema levantou polémica. Por unha banda, porque a Comisión Europea deixou claro en maio que o requisito para recibir o plan de reconstrución de Von der Leyen é non tocar a Reforma Laboral de 2012. Hai que lembrar que unha das condicións da Comisión Europea para que España recibise o rescate a principios da década era a reforma laboral. Pola súa banda, as patronais CEOE e Cepyme de España mostráronse en contra e reclamaron a necesidade dun acordo social. A pesar de que Confebask e a patronal CEN situáronse na mesma liña en contra, os responsables do PNV en Euskal Herria foron os que máis ruído fixeron en contra do acordo.

Por que tanta resistencia a unha reforma laboral que poida garantir os dereitos dos traballadores? É evidente que a “flexibilización do mercado de traballo” tivo un impacto negativo na estabilidade laboral e nos salarios en beneficio das empresas. Isto influíu negativamente nos traballadores (é dicir, nunha gran maioría da sociedade), empeorando as condicións laborais e o modelo económico. Como consecuencia, a demanda interna e o consumo víronse especialmente frustrados.

Economía e relacións laborais

Esta situación prodúcese con anterioridade á última reforma. De feito, desde a década de 1980, os expertos viñeron denunciando a “rixidez dos mercados laborais”, propondo medidas contra a organización dos traballadores e as ferramentas para mellorar as condicións de traballo. As reformas laborais restritivas repetíronse ao longo da historia e moitos países adoptaron medidas para aumentar a flexibilidade das súas relacións laborais co pretexto de reducir o desemprego xerado polas crises petrolíferas da década de 1970. Isto supuxo unha redución de custos de emprego e un incremento da utilización de contratos de traballo non habituais como os contratos temporais e a tempo parcial. Como consecuencia diso, crearon un modelo segmentado de relacións laborais, cunha cota de contratos inusuais cada vez maior. O argumento para levar a cabo estas reformas é que o exceso de protección do emprego indefinido ten un efecto negativo sobre os niveis de emprego e desemprego.

No que respecta a España, a Lei Orgánica de Liberdade Sindical (LOLS) e o Estatuto dos Traballadores foron as leis básicas para regular as relacións e dereitos laborais. Como consecuencia das mencionadas anteriormente, leváronse a cabo máis de 52 reformas laborais desde 1980.

Os “obxectivos” das reformas laborais das últimas décadas foron, por unha banda, loitar contra a precariedade dos contratos de traballo e, por outro, loitar contra as “rixideces do mercado laboral” para reducir o desemprego. Cumpríronse os obxectivos pretendidos? Non. Case un terzo do persoal segue tendo contrato temporal (tanto en España como no País Vasco). A flexibilización e o abaratamento dos despedimentos non supuxeron un aumento da contratación, dos que nove de cada dez contratos mantéñense en réxime transitorio e carecen de continuidade. E que pasa co paro? Houbo algún impacto positivo neste aspecto? Non: Un estudo realizado conxuntamente pola UPV/EHU e a Universidade de Cambridge demostrou que non se conseguiu incentivar a contratación. É máis, a taxa de temporalidade aumentou e a contratación indefinida ha diminuído. A liberalización das relacións laborais ha propiciado a dualización do mercado laboral (definitivos versus provisionais) e a precarización. En definitiva, as achegas positivas da flexibilidade da contratación foron moi escasas en comparación co dano causado.

Unha nova reforma laboral

Visto o impacto que a Reforma Laboral de 2012 tivo nos traballadores, parece que se pode chegar a un acordo mínimo para un cambio lexislativo. Algúns falan de derrogación e outro non fano. Pero, máis aló das palabras, cales poden ser os ingredientes necesarios para mellorar a situación dos traballadores?

En primeiro lugar, hai que protexer de maneira efectiva a situación dos traballadores precarios. A temporalidade é a espada de Damocles, que desprotege aos traballadores ante as violacións do regulamento laboral das empresas: como denunciar, queixarse ou esixir un dereito cando o contrato ten un vencemento concreto? A fraude na contratación temporal debe ser castigado con contundencia. Non hai datos xerais concretos respecto diso, pero os dous seguintes exemplos poden explicar a dirección: En Madrid, o 46% dos contratos temporais asinados en 2018 eran fraudulentos e o 99% dos contratos de traballadores de tempada celebrados en Huelva en 2019. A lei deixa desprotexido ao traballador, xa que as empresas teñen dúas opcións: non renovar o contrato ou abonar unha pequena cantidade como indemnización por despedimento improcedente. A clave está en regular estes supostos como despedimentos sen valor, para evitar que as empresas paguen directamente as penalizacións polas indemnizacións e, desta forma, incentivar os contratos indefinidos. Así, daríase un paso máis na protección efectiva dos traballadores e traballadoras precarias fronte ás vulneracións de dereitos e os abusos empresariais.

En canto á fraude das contratacións, os exemplos máis claros son os falsos autónomos, os riders e a denominada “economía colaborativa”. Para estes casos non é necesario regular unha nova lexislación, senón aplicar a propia lexislación existente: Cumprimento do Estatuto dos Traballadores e da lexislación de traballadores autónomos reais ou asalariados conforme ao mesmo. Para iso, é imprescindible definir dunha vez por todas si son autónomos ou asalariados, para que non nos confundan coa necesidade dunha nova lexislación.

Outro elemento importante a traballar é a fraude das subcontratas. As subcontratas utilízanse de forma sistemática para eludir as responsabilidades das empresas. Como consecuencia diso, as condicións de traballo deterióranse moito; o caso dos limpadores ou kellys de hoteis é un claro exemplo, pero tamén hai outros moitos casos. A clave está en non subcontratar os servizos básicos, porque sen eles as empresas non poden funcionar, por exemplo, sen os servizos de limpeza.

Tamén é de destacar a aplicación do 135 Acordo da Organización Internacional do Traballo para garantir o dereito á organización dos traballadores e o exercicio dos dereitos inherentes ao modelo sindical. Neste último sentido, establecéronse dous modelos (sindical e unitaria) no referente á representación na empresa dos traballadores, aínda que este último se promoveu e desenvolvido, baleirando de contido o modelo das seccións sindicais. Por iso, na empresa o sindicalismo é máis débil. Seguindo con esta organización internacional, é necesario cumprir tamén o Acordo 189 para mellorar a situación inaceptable dos empregados de fogar. A situación de pseudoesclavitud que viven na actualidade non é aceptable a menos que se considere desenvolvida nun país.

A crise da Covid19 puxo de manifesto a falta de regulación en materia de teletrabajo. Debemos ter coidado con este modelo de traballo, xa que o empresario aforra custos a costa do traballador. Doutra banda, si trabállase desde casa, onde se sitúa a prevención de riscos laborais? E onde está o dereito á desconexión dixital? Onde, o equilibrio entre o traballo e a vida? Trátase dun tema moi complexo que require dunha reflexión profunda e substancial para desenvolver unha regulación a través da negociación colectiva.

Reforma laboral e nova política

Hai que mencionar outros dous elementos que teñen unha relación indirecta coa reforma laboral, cuxa importancia se puxo de manifesto nos últimos meses. Por unha banda, a situación da Inspección de Traballo é preocupante: A falta de persoal e de recursos maniféstase en favor das empresas e en contra dos traballadores. Pódese regular unha lexislación efectiva, pero se non se pon os medios para facer cumprir esta normativa, estaremos nunha situación similar. Doutra banda, o sector público debe ser un exemplo na contratación e ofrecer ás subcontratas cláusulas sociais e intervir ante calquera tipo de irregularidade para evitar vulneracións de dereitos.

Como xa se mencionou ao principio, algunhas organizacións sociais e políticas queixáronse do acordo de derrogación da Reforma Laboral e reclamaron que o proceso leve a cabo a través do acordo social. Pero detrás destas palabras hai un propósito claro: Exclusión de organizacións sindicais e patronais tanto en España como no País Vasco. Ante iso, hai que denunciar a responsabilidade e a complicidade das institucións que asinaron as reformas, garantir a posibilidade de que os traballadores poidan influír, e máis sindicatos deberían participar na reforma, non só os de sempre (CCOO e UXT).

Estamos a piques de ver a eficacia do Acordo e a profundidade da Reforma Laboral. De manterse o compromiso, trátase dun avance histórico para os traballadores vascos e españois, unha medida decisiva contra a tendencia xeral das 52 reformas laborais levadas a cabo desde 1980. O acordo entre as forzas de esquerdas no Congreso terá algunha consecuencia na política vasca? O PNV foi o principal colaborador do túnel neoliberal de décadas, patrimonializando as institucións vascas e aproveitando a falta de control sobre as competencias de goberno. Agora que estamos inmersos nunha grave crise económica, social e ecolóxica, quitar aos de sempre do goberno pode ser un camiño para dar pasos propios cara a un cambio profundo. O futuro está nas nosas mans, si temos esperanza.