Dentro da superficie de 77,3 quilómetros cadrados de Bergara, o 1% é de propiedade pública e o bosque de orixe atópase practicamente perdido en canto a carballais, hayedos e outras especies autóctonas. Ademais, no 60% das actuais terras de Bergara predominan as plantacións intensivas de piñeiros e coníferas; desde que en 2018 estalase o problema da banda marrón que afecta os piñeiros de insignis, víronse obrigados a lanzar varios piñeiros até alterar enormemente a súa paisaxe.

Precisamente, as limitacións de mobilidade provocadas pola pandemia levaron a moitas persoas a darse conta das condicións nas que se atopan os seus montes, bosques e espazos naturais.

Así, Kukubaso foi creado para tratar de reverter esta difícil situación e o 18 de maio celebrarase o acto público de presentación da asociación, que terá lugar en Seminarixoa ás 18:30 horas e contará coa intervención da presidenta de Kukubaso, Ainhoa Agirrebeña, membro de Naturkom e profesora de MU, Aitziber Sarobe, e o doutor en bioloxía Kiko Álvarez.

Obxectivos e actividades principais

Un pequeno grupo de veciños de Kukubaso iniciou a marcha convencidos de que a banda marrón ha evidenciado "unha crise estrutural" e de que "hai que facer algo" de face ao futuro. A orixe do nome atópase no bosque do mesmo nome que foron destruídos polas obras do enlace de Bergara do TAV, e nos estatutos están ben definidos os seus obxectivos: "A recuperación dos bosques autóctonos existentes en Bergara e a súa contorna e o mantemento da biodiversidade que se asocia a estes ecosistemas; a promoción do bosque autóctono, a protección das plantas e animais e o mantemento dos arroios sans, a mellora da nosa calidade de vida e a construción dunha Bergara máis habitable; todo iso, recuperando a idea de solo urbano".

Estes son os principais obxectivos que se perseguen e as actuacións que levan a cabo para alcanzalos. Unha das actividades é a compra de terreos: "Queremos levar a cabo iniciativas para recuperar o bosque autóctono, incluíndo a preservación do territorio e a transformación dos terreos en comunais. Comprar terras, asinar convenios cos propietarios, organizar saídas ao monte e realizar plantacións".

Concello, centros escolares e outros

Pola súa banda, os membros de Kukubaso teñen claro que a colaboración co Concello e outros axentes sociais "será fundamental" para lograr a igualdade: "Unha das intencións é reunirse cos representantes do Concello para que o Plan Xeral de Ordenación Urbana adopte e regule medidas a favor da conservación do bosque autóctono e a defensa da biodiversidade. Tamén organizar talleres cos centros escolares da localidade, ademais de traballar proxectos e organizar conferencias para impulsar os nosos obxectivos coas empresas e talleres da localidade".

A charla foi un punto de inflexión

Hai tempo que había inquietudes e preocupacións, pero, como adoita suceder en moitas ocasións, a asociación Kukubaso tamén necesitou un punto de inflexión para acelerar a súa creación. Este punto de inflexión foi unha conferencia que tivo lugar o 26 de xaneiro en Seminarixoa. Dentro do ciclo de transición socio-ecolóxica, a sesión municipal sobre biodiversidade e silvicultura deixou pegada na cidadanía.

Os relatores principais foron Arturo Elosegi, profesor da UPV/EHU, e Iñaki Madinabeitia, do grupo Mendia Bizirik, acompañados polos membros da cooperativa Errez, Iñaki Etxebeste e Markel Arriolabengoa, que tamén deron a coñecer o proxecto cooperativo Tantai Baseo Jabe. "Na charla, coñecemos aos membros do grupo Baseo Biziak de Soraluze e Eibar e, tras reunirnos con eles, soubemos como se creou a asociación. Dixéronnos que o grupo se puxo en marcha cun gran éxito e animáronnos a polo en marcha tamén en Bergara. Traballamos un pequeno grupo para dar forma á asociación e agora é o momento de unir á xente", explica Joseba Zuzaeta, membro de Kukubaso.

Tamén estiveron con Etxebeste e Arriolabengoa, da cooperativa Errez, antes de dar o paso de crear a asociación, segundo lembrou Arianne Kareaga: "Os da cooperativa Errez teñen unha visión de val e preguntámoslles si era pertinente crear unha sociedade en Bergara. Dixéronnos que si: cantas máis asociacións haxa, mellor. Que máis adiante atoparemos fórmulas de colaboración".

O primeiro que se crea en Debagoiena

Kukubaso é a primeira asociación que nace en Debagoiena co obxectivo de recuperar os bosques autóctonos. Teñen vontade e coñecemento da necesidade, xa que están en pé e son expertos na materia dentro da asociación. Kiko Alvarez, Doutor en Bioloxía, é un dos expertos: "Temos que deixar claro que estamos ante unha perda global de biodiversidade. Con todo, é un problema que hai que abordar desde o propio país". Álvarez di que a conservación dos montes e bosques de Bergara é "deficiente": "Non temos solo público e, por tanto, é imprescindible, tanto por parte de Kukubaso como do Concello, ir recuperando terreos para recuperar o bosque autóctono. O obxectivo é claro: recuperar a biodiversidade do bosque autóctono e crear bens e servizos públicos".

Plantacións de eucalipto en Bergara

Os membros de Kukubaso están especialmente preocupados polo feito de que os grandes propietarios de terras comecen a plantar eucalipto en terras de Bergara. Nas proximidades da fonte Pol-Pol – augas abaixo do dolmen de Kerexeta – e de Partaiti cara a Asentzio, por exemplo, plantaron eucalipto.

Álvarez ten claro até que punto é unha "ameaza" plantar o eucalipto en terreos de aquí: "O eucalipto prexudica ao noso medio ambiente en dous sentidos: por unha banda, a propia especie é prexudicial porque empobrece á terra e reduce considerablemente a biodiversidade que existe á súa ao redor. Os eucaliptos desenvolven estratexias químicas para evitar que outras especies vexetais crezan cerca. Ademais, a hojarasca do eucalipto é dificilmente descomposta na nosa contorna, e cando chega aos arroios, transforman a composición química da auga e, por tanto, o noso ecosistema acuático. En segundo lugar, a forma de explotar o eucalipto é moi prexudicial para o medio ambiente xa penalizado. O esforzo por sacar a madeira o máis rápido posible e a necesidade de sacar todas as árbores das súas raíces cando se termine a explotación é moi prexudicial para a terra. Non podemos esquecer que a terra é o noso ben máis prezado, a base da vida, os séculos son necesarios para reproducila".

Comprar, recoller e aconsellar

O obxectivo principal de Kukubaso é, tal e como se sinalou, recuperar o bosque autóctono mediante compra ou cesión de terreos a pequenos propietarios. Pero como? A que prezo? Segundo Álvarez: "Fainos moita ilusión poder comprar terras, pero tamén sabemos que vai ser moi difícil. O que queremos é contar cos socios e apoios suficientes para que a asociación poida ir comprando terreo aos poucos e neses terreos fágase de forma activa a favor da recuperación do bosque autóctono. Creo, ademais, que existe a posibilidade de que a xente sinta que Kukubaso tamén é seu, é un proxecto común, feito entre todos e que vai ser para todos".

Trátase de recuperar a idea dos antigos terreos comunais e, segundo Álvarez, están preto de dar servizo de asesoramento a pequenos propietarios: "É difícil agora mesmo definir como imos dar ese servizo de asesoría, porque o único que fixemos é iniciar o camiño. Con todo, non temos ningún problema en aconsellar aos propietarios que se adhiran aos obxectivos de Kukubaso como poden realizar a xestión das súas terras. É dicir, en Bergara estamos con moitas ganas de recuperar o bosque autóctono e de traballar cos propietarios que queren mantelo o o mellor posible".

"É un proxecto de futuro"

Queren atraer á xente antes do verán: "Ven a coñecer Kukubaso, a facerse socio e a colaborar connosco. Creo que é importante a participación da cidadanía e, como non, a implicación do Concello. É un proxecto de todos, e afrontámolo con moita ilusión. E, sobre todo, é un proxecto de futuro".

Sen bosques autóctonos e eucalipto

Dentro do ciclo de charlas sobre a transición socioecológica, no programa sobre biodiversidade e silvicultura, Iñaki Madinabeitia, do grupo Mendia Bizirik, destacou que o bosque autóctono dáse por "practicamente perdido" en Bergara, non hai bosque de carballos, hayedos ou especies autóctonas. Sen bosques e con vexetación autóctona moi dispersa: "Temos unha estrutura vexetal moi pobre e non teñen conexión entre si, o que provoca moitos problemas", explicou o portavoz de Podemos Euskadi. Despois de plantar tantos piñeiros e coníferas de forma intensiva, as terras hanse empobrecido e os mesmos piñeiros creceron máis debilmente: "Así xorden as pandemias, a banda marrón e outros".

Arturo Elosegi, profesor da UPV/EHU, tamén deixou un gran rastro na conferencia, afirmando que a silvicultura no País Vasco está en crise: "Os altibaixos dos prezos, a falta de substitución e as pragas nas plantacións trouxeron a necesidade de reformular o declive do piñeiro e o futuro da silvicultura. O maior cambio que se está producindo nos últimos anos foi a expansión dos eucaliptos. Os estudos científicos publicados puxeron de manifesto o impacto medioambiental negativo destas masas arboredos, especialmente na biodiversidade. Por tanto, atopámonos ante un gran reto na procura dun modelo forestal respectuoso co medio ambiente do País Vasco".

Indicacións dos membros de Kukubaso

Ainhoa Agirrebeña, presidenta de Kukubaso: "Quedounos claro que hai que facer algo"

Unha vez creada a asociación, é o momento de dala a coñecer, non?

Queremos explicar ao pobo da mellor maneira posible que é e para que o creamos. Estamos activos nas redes sociais para atraer á cidadanía que poida estar interesada, e despois, a conferencia de Seminarixoa do 18 de maio será o acto central. O traballo en común é o voso eixo. Indispensable. Estamos a buscar a maior e máis ampla participación posible, non só con axentes de natureza. Pódese agrupar a calquera colectivo que estea disposto a traballar. Por exemplo, temos a intención de traballar cos centros.

A pandemia puxo de manifesto a situación das terras...

Non puidemos movernos do pobo e fomos aos montes e bosques do pobo. Así nos demos conta do dano que causou a banda marrón dos piñeiros e a xestión dos últimos anos; quedounos claro que algo hai que facer.

Joseba Zuzaeta, membro de Kukubaso: "Comecemos por que os fillos gocen"

Andaches moito nos bosques de Bergara. Como están?

Completamente vermello. Os piñeiros ergueitos están secos e corrompidos. A situación é moi delicada. Aínda por riba, algúns grandes propietarios de terra están a plantar eucalipto en terras de Bergara, mirando ás empresas que traballan a madeira.

Por que o eucalipto é unha ameaza para estas terras?

Arturo Elosegi, da UPV/EHU, falou de diversos danos. Pero eu falareille do que vivín: Non hai máis que pasar o eucalipto polos bosques onde está plantado para darse conta de que non hai vida nesta terra.

A situación, por tanto, é difícil.

Aínda que hai motivos para ser pesimista, quero enviar unha mensaxe positiva. Os arquitectos da Idade Media non vían terminar as súas catedrais, pero son patrimonio do noso pobo; empecemos a recuperar as terras comunais canto antes para que os nosos fillos gocen.