Parece que nos últimos anos está a tocarnos vivir a época das crises. Viñéronnos unha tras outra, e máis que esperar a saír delas, diría que nos corresponde aprender a xestionalas. Ademais da época das crises, chamaríalle tamén “tempada crítica”. Que quero dicir con iso? Pois que todos os problemas que nos están golpeando teñen en común uns indicios sólidos que fan que a situación sexa grave, xa que cando tentamos explicar todas as ameazas: ecolóxica, económica, climática, sistémica, de humanidade, global ou de COVID-19, resumimos nuns puntos a “practicidad dos problemas” (esquema de resposta a escala local). Tentarei explicarcho.

Abordando o COVID-19, pódense facer moitas reflexións para explicar a súa evolución e como afrontala; eu vou pór o meu nunha dirección: para entender e responder á influencia que ten este maldito virus nas persoas, o “plan de economía” e as decisións dos estados soberanos están a ser os eixos principais, por encima de calquera outro grupo de coñecementos. Quero dicir que se puxeron en marcha moitas ciencias e coñecementos para controlar a incerteza do virus, como os derivados da bioloxía, química, epidemiología ou farmacia, pero o que está a dar forma ao virus é a política económica do Estado español, polo menos no mundo español e vasco (vimos claramente que Francia, Alemaña ou outros estados tomaron as súas propias decisións).

Coñecer a natureza do virus, para despois “socializarlo”, está a facelo a través das institucións do Estado, e paréceme importante comprendelo. A relación entre o virus e os seres humanos e, por tanto, entre os seres humanos, impúxonola o estado. Moitas veces, todos nos preguntamos: “Como é posible que un microbio teña que definir cos instrumentos que ten o Estado a ameaza que pode crear para o ser humano?” A min vénme á cabeza a resposta: “Sendo o corpo soberano pode ser o axeitado, porque é o que orienta o proceso político de todo conxunto de coñecementos”. Pero cando un tipo de coñecemento ponse “por encima” dos demais e non nos queda máis que obedecer as leis naturais ditadas por iso, o nivel de sensibilidade que as persoas temos para facer fronte ás ameazas (é a humanidade?) e pérdese a capacidade de dar respostas posibles.

A figura do Estado é a figura da autoridade, que, sen ter que explicarse demasiado, márcanos o norte e o horizonte nas vidas de todos. Aquel que, por intuición na vida cotiá, dá corpo á natureza exterior e interior dos seres humanos (material do mundo obxectivo e moral subxectiva). Creo que debería repensarse o sólido mito da man invisible do mercado (que se converteu en natureza a través do Estado, orienta as súas decisións de maneira máis clara que a natureza da bioloxía). O soberano que nos moverá do escudo non pode ser xa a man invisible do mercado; ademais, nunca foi nin a man nin a invisibilidad, senón a rede de decisións de determinados actores, a pesar de que moitos economistas e políticos quixeron vendernos así.

É un reto que temos por diante e non só porque poida vir a reaparición do COVID-19, polo que a resposta tamén ten que ser así. A natureza creada até agora a través dos estados (a política económica) ten grandes dificultades para compor e articular a sociedade; máis que a paz, diría que aumenta o estado de guerra. Non podemos deixar de lado a cuestión do clima, do paro, da inmigración, da pobreza ou de calquera incerteza que a limita a través dunha lei natural como é o mercado. Talvez até agora entendemos o mundo como un gran organismo mecánico de corpos sólidos, e os seres humanos habemos tido poucos problemas para mover obxectos pasivos “externos” a través da lei do mercado. Hoxe en día, estes obxectos multiplicáronse e ademais non son fáciles de definir; o virus, os gases atmosféricos, ou un gran número de cousas da superficie terrestre, dinnos que están “vivos” (activos) e esixen unha resposta, é dicir, unha asunción de responsabilidade. Tocaranos andar entre néboa como nunca, seguramente, pero polo menos hagámoslo como colectivamente poida ser máis comprensible e contestable.