Cre que a crise do Covid-19 demostrou a fraxilidade do sistema?

A crise do Covid-19 demóstranos moi crudamente que o capitalismo global parece un sistema moi poderoso e que se basea en grandes capas de precariedade económica, social, material e saúde… É unha precariedade individual e estrutural, que afecta tamén á situación dos servizos de atención pública en diferentes países do mundo. É un sistema baseado na actividade e o crecemento, pero cando ten unha patoloxía non se pode parar, non pode coidar as vidas que expolia e explota cada día. Tampouco as abandonou, como as persoas maiores. Máis que a fraxilidade do sistema, móstranos a desigualdade e a violencia social que xera a nosa normalidade.

A alerta sanitaria ha posto de manifesto a nosa vulnerabilidade?

A min asómbrame que haxa tanta xente repetindo esta frase, desde os filósofos até Antonio Banderas; pregúntome que vida ten esta xente e que realidades coñecen. Non teñen persoas maiores dependentes nas súas familias? Non conviven con persoas con discapacidade ou trastorno mental? Non coñecen esa gran realidade vulnerable de moitos dos barrios e territorios das nosas cidades? Non ven afectados por cancros e outras patoloxías derivadas de factores ambientais e sociais? A vulnerabilidade e a interdependencia xa existían antes, para a maioría son o pan de cada día. Que nos impedía velas e pensar nelas?

Seres sociais que somos persoas, podemos vivir moito tempo nesta situación de confinamento?

Si temos medo, as persoas adaptámonos a todo, vivimos cousas moito peores. Guerras, asedios, peches masivos. Sectores do mundo sofren estas situacións cada día, en campos de refuxiados, países en guerra, guetos, colectivos encarcerados… a historia móstranos moitos exemplos. Na sociabilidad confinada non hai ningunha novidade, a súa dimensión global e global é nova, e afecto habitualmente a quen temos máis dereitos e oportunidades para a mobilidade.

Nos últimos días vimos moitos movementos de colaboración colectiva entre veciños e veciñas. Pero, doutra banda, é posible que ese distanciamento social fáganos máis individualistas?

Estamos a ver dúas cousas: as redes de axuda mutua e os policías do balcón. Vecinos e denunciantes que colaboran. Estas condicións sacan á luz o mellor e o peor de nós. Por tanto, non temos que limitarnos a coidar de nós e dos nosos, e creo que é moi importante coidar o ambiente xeral que recolle esta experiencia, as representacións que damos, os imaxinarios que van saír de ser confinados. Si gañan o medo e a desconfianza entre os veciños, daremos un paso máis cara a unha sociedade autoritaria.

 

 

 

 

E aos nenos, como lles pode afectar o confinamento? Como van volver á normalidade?

Direino claramente: non entendo que os cans poidan saír e os nenos non. Os pais son os máis interesados no seu coidado e, por tanto, creo que non entrarán en riscos. Creo que o confinamento dos nenos é demasiado exixente, tendo en conta que será longo e que moitos nenos e nenas viven en casas moi deficientes, en lugares escuros e moi estreitos, sen recursos culturais ao seu alcance ou sen raios de sol. Alégrome de que esta situación poida ter un impacto emocional e físico neles e que haxa voces que cuestionen esta situación. Hai nenos que están a vivir pequenas "vacacións" cos seus pais e hai nenos que están inmersos en verdadeiros infernos.

Aí están os gobernos que pechan as fronteiras e predican 'primeiro os de casa'. Cre que eses gobernos populistas van saír reforzados?

Si, creo que desgraciadamente o populismo vai saír reforzado, e tamén todo tipo de respostas clasistas e excluíntes. Esta crise súmase ás anteriores, á crise terrorista e económica, e á que segue, por exemplo, a climática. Estas crises debilitan o tecido social e afastan aos grupos humanos e ás clases sociais de face á idea dun futuro compartido. Ante esta crise, é fácil protexerse detrás dos seus propios privilexios e considerar aos demais como unha ameaza. Por tanto, non basta con pór en marcha un choque social para paliar os danos da crise; necesitamos un traballo crítico que nos axude a ver como chegamos até aquí e como queremos saír como sociedade.

Teremos confianza nas institucións de face ao apoio ou xa non?

Por países, pero creo que a confianza nas institucións sempre foi relativa, e iso non me parece mal, porque non sempre están nas mellores mans. Doutra banda, que son as institucións? Unha cousa é os servizos públicos, como a sanidade e a educación, a asistencia social, en xeral, están ben valorados e son moi apreciados en toda a sociedade, salvo para quen non os necesitan e desprézanos. Outra cousa son as que chamamos institucións políticas, que desde hai tempo están a demostrar a súa debilidade á hora de dar resposta aos problemas do noso tempo.

Esta crise aumentará o control social sobre a poboación? Despois de todo isto, pode suceder que se normalicen determinadas formas de control social coa "escusa" do virus.

Si, supoño que o control social será un dos grandes gañadores desta pandemia. Se nos deixan saír de casa unha geolocalización, ou un QR ou calquera dato, quen non estará dispoñible para ese intercambio? A nosa liberdade de movemento, aínda que sexa de coidado, está máis valorada na nosa percepción que moitas outras liberdades.

O control telemático do teléfono está aquí, por exemplo, o da mobilidade. Aumentaranse estes controis coa escusa da seguridade que podemos ter ante as enfermidades ata que sexan perigosos?

Hai tempo que regalamos datos incontrolados. Costa moito saber como e cando o facemos, porque non nos damos conta no momento. Todo o contrario. Faise a través das aplicacións que utilizamos en solitario, pensando que supostamente multiplican a nosa independencia, a nosa comunicación, os nosos mundos privados. Tamén os nosos segredos. Pero contribúen a privatizar as nosas experiencias comúns, aumentando o seu beneficio económico, político e ideolóxico.

O confinamento non é igual para todos e esta crise tamén fixo aflorar a diferenza de clase.

O clasismo do confinamento paréceme unha realidade sanguenta. Díxeno nun programa de televisión e recibín todo tipo de insultos, coma se estivese a negar que o virus pode matar a xente influente ou de clase alta. Claro que pode e fai. Pero falamos do confinamento, da xestión da crise, das súas consecuencias laborais e sociais, dos metros cadrados da habitación da raíña Letizia ou dos metros que teñen os seus dependentes… Falamos de quen ten que saír a realizar determinadas tarefas de limpeza e coidado, por exemplo. Falamos dos autónomos máis precarios, de pequenos negocios, falamos dunha cultura que parece moi glamurosa, pero hai anos que se acumulan as débedas e a precariedade … Falamos dos migrantes que quedaron a medio camiño na fronteira ou cos papeis… Pregúntome que vai pasar cando a crise do coronavirus cae nunha realidade social que xa está en crise.

De face ao futuro, que mundo podemos imaxinar máis aló do mundo apocalíptico?

Os relatos apocalípticos son ideolóxicos, están en mans da relixión, da política ou dos medios de comunicación. Quen pode acabar coa nosa existencia, está a empezar a exercer o seu poder. Por tanto, hai que responder e desenmascarar aos relatos apocalípticos: a quen lle interesan? Quen é o seu beneficiario? Pero para responder, non temos por que enganarnos, dicindo que agora si, que con esta crise aprenderemos o verdadeiro valor da vida. Se fose así, tamén o aprendemos nas guerras ou crises anteriores. O valor da vida é loitar día a día, e as persoas anónimas máis castigadas son as que nunca deixaron de facelo.

Como imos recuperarnos desta situación como persoas ou como sociedade?

Recuperar é seguir vivindo, pero sen reinventar toda esa situación que nos trouxo até hoxe. Seremos capaces? Ou queremos esquecer repentinamente todo o sufrido? Non debemos dramatizar, pero tampouco esquecelo. Se non, non aprendemos nada.