A comunidade enerxética é unha palabra en boca de moitos ás portas dunha crise enerxética descoñecida até agora. Aquí están a xurdir como unha pequena e eficaz alternativa ao modelo de combustibles fósiles, cada vez máis próximo á data de caducidade, reivindicando a necesidade dun modelo máis sostible.

En Ayala tamén son varios os pasos dados no último ano para a creación de Comunidades Enerxéticas. Os diferentes grupos de cidadáns vanse sumando para buscar unha resposta a unha preocupación común e aos poucos vaise estendendo o modelo na nosa comarca. Pero, que son as comunidades enerxéticas?

Comunidades enerxéticas

“Unha comunidade enerxética é un grupo de cidadáns que afronta os retos enerxéticos e adquire personalidade xurídica; sexan asociacións, cooperativas…”, resume Koldo García Madariaga, membro do grupo fundacional da cooperativa Goiener. García traballa principalmente como técnico de oficina para asesorar e acompañar en temas técnicos que poidan xurdir en diferentes instalacións. Koldo García visitou Faktoria nas últimas semanas, instalando unha instalación fotovoltaica que podería ser o xerme dunha comunidade enerxética.

Para García, unha comunidade enerxética non se limita á instalación dunhas placas fotovoltaicas para autoconsumo: “O eixo central é a creación da comunidade para afrontar os retos enerxéticos locais e dar o salto a un modelo máis sostible”. Así define Goiener a comunidade enerxética, un espazo de decisión fundamentalmente. “Nós pomos forza na palabra comunidade, non na enerxía. Fomentar o coñecemento mutuo e romper cun movemento popular”.

O interese por este modelo é un crecemento evidente. O pobo de Soxo de Ayala é un claro exemplo diso. O pasado mes de decembro creouse a comunidade enerxética e déronse pasos importantes para que as enerxías renovables imperen no municipio. “Os principais obxectivos á hora de crear a comunidade enerxética foron a enerxía limpa para o pobo e o aforro en factura. Tamén iremos vendo as diferentes dinámicas que poden xurdir a partir de agora, onde lévannos os nosos pasos”, explica Ascen Agirre, presidente da Xunta Administrativa de Soxo.

Fai uns dous anos comezouse a mover o tema no pobo debido a unhas subvencións e a que non eran. A medida que se profundou no tema, fóronse coñecendo outras experiencias, entre elas a do pobo alavés dA Serra, unha das primeiras comunidades enerxéticas creadas na zona. A través deles contactouse coa Rede de Comunidades Enerxéticas IE+P. Unha vez coñecidos os diferentes modelos, decidiron tomar o camiño seguido en varios concellos alaveses para crear a súa propia comunidade. “A Xunta Administrativa ha asumido a responsabilidade de apoiar e dinamizar o proxecto, financiando a instalación. Unha vez feito isto, cederá a produción de enerxía á comunidade enerxética e os cidadáns pagarán o investimento realizado pola Asemblea mediante factura. Estimamos que en dous anos estaría amortizado”, destacou Agirre.

Desta maneira queren pór a disposición do pobo a instalación fotovoltaica: “A Xunta Administrativa estará sempre aquí, veñen os veciños e vanse”.

Para iso probaron as subvencións derivadas dos Fondos Europeos. “A Unión Europea ha achegado diñeiro para crear comunidades enerxéticas, unha subvención moito maior se hai unha entidade pública implicada”, subliñou Koldo Mendioroz, veciño de Soxo. Destaca que o modelo das Xuntas Administrativas é moi axeitado para iso, porque é unha institución moi próxima. Máis aló dos pobos pequenos, nos concellos máis grandes tamén se tomou este camiño, entre outras cousas, Mendioroz puxo como exemplo a aposta do Concello de Vitoria-Gasteiz pola promoción das Comunidades Enerxéticas: “Nas cidades tamén se pode apostar por este modelo”.

A proposta tivo un gran éxito en Soxo: “Todos os veciños unímonos á comunidade enerxética, dúas ou tres quedaron fóra de momento”. As últimas modificacións normativas permitiron ao pobo de Soxo ampliar o proxecto. De feito, os receptores que agora están a dous quilómetros do punto de xeración de enerxía poden entrar nunha única comunidade enerxética.

Actualmente estase realizando un estudo de consumo de todos os cidadáns para definir a natureza da instalación, que unha vez elaborado será entregado a Iberdrola para solicitar o punto de acceso á rede eléctrica. “Até agora fíxose ao revés en moitos casos, primeiro unha instalación fotovoltaica e despois de pedir un punto de acceso. Pero habemos visto que isto xerou problemas nalgúns países. Porque Iberdrola puxo moitas dificultades. En Amarita, por exemplo, tiveron que esperar cinco meses ata que Iberdrola permitise a conexión”, explica Mendioroz. Non son poucos os xigantes enerxéticos que están a obstaculizar este tipo de modelos, pero Mendioroz pediu que se salten os medos: “Hai quen di que cando se instalan estas instalacións Iberdrola deixa de facer o mantemento da rede eléctrica. Iso é unha mentira redonda. A realidade é que, segundo a Unión Europea, o 40% da enerxía total consumida para 2030 debe ser autoconsumo”.

Pendente de conexión a rede

Nestes momentos os veciños de Soxo están a esperar o seu punto de acceso para dar máis pasos cara a un modelo máis sostible. Unha vez obtida a conexión á rede eléctrica, quérese instalar a instalación fotovoltaica no txoko do pobo: “Outro dos proxectos que temos é reparar e tapar a boleira do pobo. Isto suporá unha ampliación da cuberta do txoko, posibilitando a ampliación da instalación fotovoltaica. Así teremos unha instalación que dará servizo a todo o pobo”, explica o veciño Ían Barreira. “Ao principio tiñamos previstas 40 placas, pero vendo o éxito do proxecto necesitaremos máis para cubrir as necesidades de todos os cidadáns”. Calcúlase que cada veciño aforrará 220 euros de media na súa factura anual.

Por encima das fronteiras de Soxo, outras zonas de Ayala tamén comezaron a dar pasos para a creación de comunidades enerxéticas como Luiaondo, Zuatza ou Izoria. Ademais de en Ayala, o proxecto chegou a outras localidades como Orduña.

Tamén en Orduña

Un paso máis atrás que Soxon pero coa mesma determinación está a traballarse na promoción de modelos sostibles na cidade en Orduña. Xunto con Goiener, están a recibir formación nos últimos meses para coñecer que é a comunidade enerxética e que modelos existen. En abril esperan finalizar a formación. A proposta suscitou un gran interese entre a cidadanía, e cada mes, cada dúas semanas, ao redor de 30 persoas reúnense nas sesións formativas que Goiener ofrece na Alhóndiga. O Concello de Orduña tamén colaborou moito no proxecto.

“Levabamos moitos anos con ganas de facer algo así, ata que Mikel Cormenzana colleunos a iniciativa e mergullounos en ela”, explica o duñarra David Hosking.

O alcalde de Hernani foi convidado a unha conferencia para coñecer a súa experiencia. “Gustoume moito porque vin que as comunidades enerxéticas daban cabida para unir á xente máis aló da produción de enerxía e entrar noutras dinámicas”. Hosking, membro da asociación Bitxobola, sempre tivo un interese polo medio ambiente: “Sentín moi atraída porque tamén é unha ferramenta para traballar a soberanía máis aló do coidado do medio ambiente, e tamén para crear comunidade”.

Agora estase acordando a forma xurídica que terá a comunidade enerxética, os investimentos que van realizar e quen as asume.

Mentres se debuxa este modelo de futuro, Hosking reflexionou tamén sobre o importante papel que pode xogar a comunidade enerxética en Orduña: “Temos unha visión moi ampla das posibilidades que ofrece este proxecto. En Orduña déronse pasos importantes nos últimos anos para centrar a agroecología e estreitar as redes entre agricultores e consumidores. A comunidade enerxética incorporará unha nova dimensión a este proxecto integral. En principio pode parecer que o cultivo dalgunhas hortalizas non ten nada que ver con algunhas placas solares, pero todas son pezas imprescindibles para tecer a rede”.

Placas solares en Faktoria

As 30 placas fotovoltaicas instaladas por Goiener no tellado de Faktoria poden ser tamén xerme dunha nova comunidade enerxética rexional. A instalación xerará unha media de 13,75 kW para alimentar a actividade de Faktoria. Koldo Garcia, membro de Goiner, realizou un estudo anual dos consumos para a execución da instalación, previo á resolución da instalación que mellor se adapte ás necesidades de Faktoria. “A instalación fotovoltaica debe ser adecuada aos consumos, a de Faktoria non é moi grande, pero a metade da enerxía que se utiliza anualmente producirase en autoconsumo. Calculamos que se utilizará o 30% e o 20% restante serán excedentes”, explica García, "porque a electricidade non vén de lonxe e porque as perdas enerxéticas son moito menores.

Goiener destaca a necesidade de prestar atención a este excedente enerxético. De feito, unha instalación de enerxías renovables debe supor unha transformación do modelo de consumo. “Pódese xogar con este excedente reducindo os consumos nocturnos, ou aumentando o consumo en determinadas horas de sol, co fin de aproveitar ao máximo a enerxía producida”, explica García. “Para iso é moi útil que a instalación fotovoltaica sitúese sobre o seu tellado, xa que a través dunha aplicación podes comprobar a cantidade de enerxía que estás a producir e consumindo no momento. Como dono desta enerxía, tamén hai que xestionala de forma sostible”, reivindicou Koldo García. García destaca que a redución do consumo redunda en beneficio da rede eléctrica. A necesidade de reducir o consumo enerxético é tamén un reto que xorde ante unha crise enerxética que está aberta de pao a pao, consumimos moita enerxía e non é posible substituír todo este consumo procedente de fósiles de combustible por enerxías renovables. “Ese é o dilema que temos hoxe en día: consumimos moita enerxía, queremos que saltemos de fósiles de combustible a enerxías renovables co obxectivo de reducir as emisións de C02, pero non temos capacidade para satisfacer eses niveis de consumo”, explica García. Fronte a este gran reto cheo de arestas, a promoción das comunidades enerxéticas é un proxecto moi pequeno, pero o reunirse e pensar na comunidade é sen dúbida unha forza para dar maiores pasos.