Cada vez que nos miramos cara atrás, a nosa cidade ofrécenos pasaxes incribles. A principios do século XX, quen diría que non había drogas ilegais e que en San Sebastián podía comprar heroína, opio e cocaína en calquera farmacia? Efectivamente. O historiador Juan Carlos Uso Arnal recolleu nun artigo do revista Norte de Saúde Mental o recoñecemento da elegante e inflamable Donostia de principios do século XX.

San Sebastián estaba a crearse como cidade turística a finais do século XIX. Entre hoteis, balnearios, parques de atraccións, tranvías e outras moitas «atraccións», a burguesía da cidade, co fin de crear unha oferta turística de 360 graos, o lecer nocturno tamén necesitaba o seu lugar; como é sabido, as esmorgas e os excesos non se acertaron de noite!

Cabaretas na cidade

Seguindo as modas da época, abríronse na cidade varios cabarés que se converteron en espazos de lecer para aristócratas e burgueses, e que suscitaron opinións contrapostas na prensa da época. Os cabaret Maxim’s e Tabarin situábanse na parte baixa do Teatro Raíña Vitoria. En concreto, Maxim’s atopábase xunto a Lyon D’Ou e Tabarin no soto desta cafetaría.

Tratábase, aparentemente, de elegantes restaurantes nocturnos con música en directo que, en liña coas modas parisienses, convertíanse en salas de baile. Na publicidade afirmábase que en Tabarín tiñan «unha nena marabillosa sexteto» e ofrecían espectáculos especiais: «Souper dansant», «diners artísticos», «bailes modernos» e, por suposto , «campionatos de beleza»: «Todo á francesa e, como no Tabarín de París, será un concurso de baile, esquotes, caras bonitas e pequenos pés».

Aínda que unha parte da prensa viunos con bos ollos, a maioría criticou aos cabarets «Luxuria», «vicio», «orxías» e outros «abusos».

Sobredose de cocaína

As noites tamén estaban cargadas de desfasamentos e excesos. En outubro de 1917 produciuse un dramático suceso en Tabarín. Juan Carlos Uso recolleu que aparentemente era unha noite normal o martes 18 de setembro de 1917. Con só 21 anos, Joaquín Santiago Concha e Tineo, conde de Villanueva do Soto, trasladouse a Tabarina. O mozo aristócrata apareceu só ao comezo da noite, preguntou a un obreiro, «pediu uns mesed» e retirouse. A continuación, cara ás 4:30 regresou e o mesmo traballador e algunhas das persoas alí presentes avisaron de que a situación estaba «algo anormal». sentou nunha das mesas do bar, sen compañía algunha, e aí comezou a festa do alcol e as drogas.

Nun principio, poucos lle fixeron caso, porque era unha actitude «habitual» na vida nocturna. Segundo recóllese na crónica, a cocaína se esnifaba despois de colocala na parte posterior da man e «ao non ser dono de si mesmo», un músico tentou retirar a arqueta do tóxico. Tras un empeoramento do Conde e unha «disputa cos traballadores», a propia dirección do cabaret «convidou á súa casa».

Axudaron desde o local até a saída e meteron nun coche ao mozo aristócrata. Ao chegar ao edificio no que se atopaba o conde, o porteiro do edificio indicou ao condutor que non coñecía a este señor, que levaba tan só seis días en San Sebastián. Entón, o condutor abriu a porta para preguntarlle cal era a súa casa e, vendo que o viaxeiro perdera o coñecemento, decidiu levalo directamente ao Centro de Socorros. Alí, todo apunta á morte da cocaína por sobredose.

Diferenzas policiais e de clase

A Voz de Guipuzcoa, máis aló da crónica, puxo de manifesto na súa noticia as contradicións sociais de entón: «Onte un mozo aristócrata morreu na Casa de Socorros co vicio da cocaína. Non descabezamos nin arrepentimos as copetas nas cinzas, intoxicadas pola droga do inferno que a dexeneración e o vicio puxeron de moda cando o mozo e infeliz conde de Villanueva do Soto morre aos 21 anos. Tampouco imos dar pracer ao xefe de policía Coll, que onte pediu aos xornalistas que protesten porque se venden cocaína, morfinas e sublimados sen receita médica, porque precisamente para iso está a Policía, que ten a obrigación de impedir. Isto é moito máis importante que entrar en barraqueros enfermos, aínda que as consecuencias sexan diferentes!».

O xornalista afirmaba que había un problema de clase importante e, do mesmo xeito que sucede 100 anos máis tarde, denunciou que a Policía actuaba segundo a clase: «Dixémolo en días anteriores, e hoxe insistimos, a Policía ten dúas medidas. Se un traballador se emborracha nun bar ou nun bar cunha loita relativamente barata, as gardas e os axentes caen encima e… pobre! Pero a un restaurante de luxo chega un cacique, se emborracha con cocaína, pide diñeiro, disputa cos traballadores, tírano mal e non hai gardas que reciban e que quizais eviten a morte».

Prohibición de drogas

Nos próximos días produciuse un gran balbordo na prensa da cidade e o gobernador civil pediu o peche temporal de Maxim’s e Tabarin. Pronto volveron abrirse e un terceiro cabaret, Lles Papillons de l’Amour. Só había mozas vestidas coas ás de bolboreta e os mozos «escondían as vergoñas detrás das diminutas cubertas de abelorios». Finalmente, en 1923, Primo de Rivera prohibiu este tipo de salóns parroquiais.

Tal foi o caso do po, que o Goberno de España adoptou novas medidas para regular a venda e o consumo de drogas. A separación entre drogas legais e ilegais estaba a piques de nacer.