June Fernández (Bilbao, 1984) participou nunha mesa redonda organizada pola Escola Laia no centro cívico de Espello. A directora da revista Pikara Magazine falou cumpridamente sobre a relación entre os medios de comunicación e o feminismo na sociedade vasca. Durante estes anos, a muller foi a protagonista das noticias, revolucionaron varios formatos xornalísticos e a pluralidade converteuse no símbolo da revista. A directora de Pikara subliñou que conseguiron que a xente rompa co que espera nun medio de comunicación feminista e que haxa debates que resultan incómodos para as mulleres. Ás veces tiveron que pagar un alto prezo.

Que achegou o feminismo ao xornalismo?

Recursos para identificar inercias androcéntricas; descubrir que nos medios de comunicación hexemónicos o protagonista principal é o home, e non calquera home, senón un perfil determinado: branco, burgués, heterosexual… Grazas ao feminismo, abrimos a mirada como xornalistas. Por exemplo, nos medios tradicionais parece que a política é o que fan os partidos políticos, que a economía é o que fan as grandes empresas, e que o deporte é o fútbol dos homes. Esa axenda foi cuestionada polo feminismo. Cando empezamos en Pikara, empezamos a reflexionar sobre que era o xornalismo feminista e sempre puñamos o foco nos temas; co tempo démonos conta de que o feminismo tamén ten que traer un proceso interno e cambiar as dinámicas internas. Nós somos feministas non só porque tratamos calquera tema desde unha perspectiva feminista, senón porque o pomos todo en cuestión: que é noticia, quen é experto. O feminismo cuestiona todo isto e propón unha nova cultura xornalística.

Que achegou o xornalismo ao feminismo?

Os medios de comunicación xogaron un papel en escóitaa que tivo o feminismo. Os medios de comunicación alternativos sempre estiveron á beira do movemento feminista, e agora case todos os medios hexemónicos han visto que o feminismo é interesante e que xera noticias importantes. Pode haber unha especie de simbiose, pero, con todo, moitas persoas ven con desconfianza que O País ou O Correo subiron á moda do feminismo. Eu creo que un logro do movemento feminista é que os xornais máis casposos da dereita tamén acepten que a axenda feminista está interesada.

Sentíronse interpelados, incómodos…?

Si. Neste sentido, as redes sociais foron un importante intermediario. Até agora, a relación entre o movemento feminista e os medios de comunicación non foi cómoda. O movemento feminista ten unha desconfianza lóxica, porque en moitas ocasións os medios de comunicación hexemónicos son alleos, pero a través das redes sociais a xente tivo a oportunidade de reaccionar e cando hai un titular machista denúncialo a través de Twitter e moitas veces os medios cámbiano. Grazas ás redes sociais, as feministas podemos facer un seguimento do papel dos medios de comunicación; viuse claramente no caso da violencia machista ou nas últimas Olimpíadas a través de Twitter como difunden a imaxe das mulleres.

O xornalismo de calidade debe incorporar necesariamente a perspectiva de xénero?

Si. Ten unha mirada parcial si non identifica o androcentrismo. A perspectiva de xénero é unha ferramenta imprescindible para entender e explicar a realidade, como a perspectiva de clase ou a perspectiva racial. O xornalismo non pode dar as costas á metade da poboación e para comprender e explicar ben as realidades hai que ter en conta as desigualdades de xénero; na maioría dos procesos sociais hai que ter en conta o factor de desigualdade de xénero.

 

 

 

 

Que é o máis importante para abrir a mirada?

A clave é cambiar as rutinas diarias, pararme e pensar, por exemplo, mirar a axenda, e cando necesito un científico ver cantos homes e cantas mulleres teño entre as fontes de confianza. O dato a nivel estatal é que na axenda dos medios só unha de cada dez expertos é muller. Iso é moi preocupante. Moitos xornalistas que non son feministas poden dicir "eu non teño en conta o xénero, eu busco persoas que sexan referentes e impórtanme un rábano o xénero", pero se te dás conta, como a inercia, a maioría da axenda serán homes. Tamén é verdade que somos unha revista Pikara, e como o ritmo é máis tranquilo, temos a oportunidade de darlle a volta á axenda; iso nun xornal é difícil, máis se se trata de noticias súas sobre o que fai o goberno ou de noticias da alta economía, é difícil que aí se inclúa a mirada das mulleres.

A presenza das mulleres tamén é escasa nos debates.

Temos que reflexionar sobre os formatos de radio e televisión, que a miúdo son patriarcais, e a maioría das mulleres non senten cómodas. A participar en faladoiros, por exemplo, eu sempre lle digo que non, porque o ambiente é moi estraño, parece que se están armando escándalos. Unha vez propuxéronme ir á televisión sobre o aborto e ter un faladoiro cun sacerdote…, dixen que non, era estraño, non me sentiría cómodo. O opinólogo que agora está de moda é tamén moi patriarcal. Debemos cuestionar os formatos actuais e preguntar a cada persoa en que formato sente cómoda.

Pikara converteuse nun referente no feminismo. Creástelo con ese propósito?

O obxectivo mantívose dalgunha maneira: ser un medio de referencia para o movemento feminista, promovendo a pluralidade. No feminismo hai moitas correntes e nós queremos estar aí, como foro de debate, e tamén queremos facer chegar as nosas análises á xente que non está inmersa no feminismo.

Había un oco.

En Bizkaia estiveron revístaa Andra ou a Frida, e non houbo substitución; e no Estado español tampouco había ningún outro medio de comunicación feminista atractivo. Viamos que había sitio para un medio dese tipo. Pikara naceu cando estaban a impulsar as redes sociais e foi un medio de comunicación nova, fresco, pero non esperabamos a estrutura e a expansión que temos hoxe en día. Ademais, unha cuarta parte das visitas que entran en Pika entran fóra do Estado español, sobre todo de América Latina, e non esperabamos que fose un referente alí.

Elixistes un medio dixital no ano 2010. Por que o dixital e non o papel?

Porque o dixital parecíanos máis barato e flexible, non tes que comprometerche, cantas páxinas recheas... Facebook levaba un par de anos, twitter tamén estaba nos seus comezos, e viamos que ser dixital axudaría á participación da xente, e que sería máis dinámico. En 2016 saltamos ao papel, ao principio con medo e como un autodominio, porque nos fai ilusión. Dábanos medo porque nos parecía moi caro e complexo, pero ao final sucedeu que a edición de papel é un produto que facilita a nosa economía. Facémolo a través do crowfunding e as vendas.

Onde o inventastes?

Tiñamos algunhas claves claras desde o principio e outras as atopamos no camiño. Por exemplo, cando os ilustradores entraron no proxecto conseguimos que Pikarak sexa unha imaxe gráfica moi potente e atractiva: Coa katana Txanogorritxu, por exemplo, converteuse nunha icona feminista. Doutra banda, tentamos romper co que a xente espera nun medio feminista, atopar o que non espera, e ás veces abrir debates que poden resultar incómodos para as mulleres. Tentamos facer un xornalismo moi amplo, e gústanos dicir que non somos unha revista especializada, senón xeneralista, porque Pika traballa de todo: economía, política, sociedade, temas internacionais, sexualidade… pero cunha mirada feminista. Nun momento no que o feminismo está de moda, que podemos dar nós de diferente? Son os feminismos non hexemónicos os que pomos no centro.

Gústavos que haxa debates?

Como June, como xornalista, é a miña obsesión romper tabús. Preocúpame a perda de capacidade crítica e a caída no dogmatismo en calquera espazo, mesmo nos ambientes de esquerdas; por iso para min é importante que se hai un discurso principal póñanse aí outros discursos. Pero as polémicas tamén son dolorosas, quítannos moita enerxía; hoxe, por exemplo, co tema da prostitución medímolo moito e non aceptamos calquera proposta. Ademais, moitas veces ocorre que cando hai unha opinión hexemónica sobre un tema, cando ti expós outros discursos, a xente pensa que che pos ao lado desoutro. Pika ten fama de que está a favor da regularización da prostitución, a pesar da diversidade de opinións no grupo; o noso compromiso é lanzar as reivindicacións dos traballadores sexuais, os discursos dos abolicionistas e os que están fóra destes dous polos.

A entrevista coa actriz porno Amarna Miller trouxo consigo unha longa corda.

Paseino moi mal. Aí vimos que a xente a miúdo non entende que é o xornalismo e a liberdade de prensa. Non é xusto que nos opoñamos a un medio de comunicación e que fomentemos a explotación sexual ou que digamos semellantes barbaridades por facer unha entrevista a unha muller que se presenta como feminista. A súa profesión é o porno, e para nós é lexítimo preguntar que contradicións ten, cales son as súas estratexias para moverse nun mundo tan patriarcal... Iso non quere dicir que estou de parte de Amarna Miller ou que Pika promocione o porno. A nosa achega debe ser o fomento da conciencia crítica.

Estas críticas tamén teñen un custo persoal.

Por suposto. É sabido que os Matxitroll insultaranche, pero as críticas ou agresións da xente que está ao teu lado son máis dolorosas. As redes sociais son como guiar, a xente precipítase inmediatamente, fanse críticas co anonimato e aliméntase de polarización. Eu non sinto polemista; hai xente que ama iso, que está no centro da polémica.

Que novos proxectos ten Pika?

Cada vez preocúpanos máis a accesibilidade. Non podemos dicir que somos un medio de comunicación feminista e, ao mesmo tempo, excluír ás mulleres xordas, ás cegas ou ás mulleres con diversidade funcional. Agora, por exemplo, tendo en conta que hai moitas persoas con dificultades de lectura, fixemos unha clasificación dos contidos de Pikara e a asociación Lectura Fácil modificounos para polos a disposición. Publicarémolas na revista dixital e en papel.

Esta entrevista foi realizada por Arabako Aleak e trouxémola grazas á licenza Creative Commons.