Uso oral do catalán: na encrucillada decisiva

(cruzamento de camiños, ou punto de inflexión, as nosas posibilidades de tradución, para o voso gusto)

1. Catalán, galés do século XXI?

Similitudes entre ambas as linguas (e o eúscaro): son linguas minorizadas. Viviron e teñen o dominio político e o acoso da lingua. En ambas as produciuse unha revolución industrial.

• Trátase de migracións externas que reforzaron a minorización da lingua. Desaparición dos monolingües.
• Converter aos falantes nativos nunha minoría.
• Redución do número de usuarios habituais da lingua local.

2º Cantos falan catalán?

Poboación dos países cataláns: Ao redor de 14 millóns de persoas e 10 das que poden falar (71%). Falantes reais (usuarios habituais; principalmente catalán ou catalán e outro): Ao redor de 6 millóns (43%).

Por primeira vez na historia, son unha minoría os usuarios habituais do catalán.

 

 

 

 

 

 

3. Un territorio cheo de buracos

O uso do catalán é minoritario nas zonas máis poboadas. Menos do 30% da poboación nas 3 capitais históricas: Barcelona, Valencia e Palma de Mallorca (do mesmo xeito que en EH).

A metade dos cataláns viven en contornas onde a lingua é minoritaria. Nos pobos onde predomina o catalán, tamén podemos atopar barrios onde o castelán é o predominante. Nos países cataláns non hai máis de 50.000 habitantes nos que a porcentaxe de poboación catalá sexa superior ao 60%.

4. Perda de territorio

Dentro de 30 anos, o catalán pode desaparecer ou ser totalmente marxinal en: Norte de Cataluña, L'Alguer, Ribagorza, Eivissa, Formentera e as seguintes comarcas: Alacante, Baix Vinalopó e Vinalopó Mitjà.

5. Retroceso no uso

O descenso porcentual dos falantes cataláns explícase polo envellecemento da poboación vascoparlante (baixa natalidade), o aumento da poboación inmigrante e a poboación nova que está a asumir un comportamento castellanohablante.

En Barcelona, o 52% dos maiores de 65 declárase catalán, pero só o 28% dos de 15 a 34 anos.

6. Lingua apagada

Desde fai 30 anos, o catalán non é a lingua máis utilizada nos Países Cataláns. A opresión lingüística secular fixo que os falantes haxan interiorizado que para evitar problemas é mellor non utilizalos en determinados lugares ou con determinadas persoas. Por iso, hoxe en día, escoitar catalán na rúa ou en lugares públicos é máis difícil que nunca. Se todos os que saben usáseno sen complexos, ouviríase máis. É a sensación que esta situación xera entre os falantes doutras linguas de que o catalán se fai cada vez menos e que non merece a pena aprender (Aos euskaldunes todo isto fáillenos coñecido, non? ).

7. Transmisión familiar da lingua

Está forte na maioría dos terreos do catalán.

Está a debilitarse na Lista de Aragón e nas seguintes cidades: Castelló, Valencia, Elxe e Alacante. Está completamente interrompido en Cataluña do Norte e en L'Alguer.

8. Outros aspectos da transmisión

Nas familias mixtas a transmisión do catalán varía moito segundo o lugar. Un fenómeno novo e preocupante: mozos que reciben catalán dos seus pais, pero o fan en castelán aos seus pais, irmáns ou compañeiros.

• Bo dato. En Baleares, o 60% das familias mixtas transmiten catalán aos seus fillos.
• Mal dato (2020). Coñecemento do idioma dos mozos de Barcelona. Sábeno ben: Castelán (92%), Inglés (58%), Catalán (53%).

9. A inmigración aumentará o número de falantes cataláns?

Os inmigrantes son máis dun terzo dos países cataláns. A pesar de que aumentou moito o número de falantes doutras linguas que entenden ou saben falar en catalán, o número de falantes de catalán aumentou pouco, e pola contra, o dos que falan en castelán si.

Só o 1,9% dos alumnos de 4º da ESO que teñen o castelán como primeira lingua fala catalán.

Entre os que teñen outra lingua esta porcentaxe elévase ao 8,4%.

10. A independencia non resolve todos os problemas

Pobos de Europa que coñeceron situacións similares conseguiron a independencia no século XX e axudoulles a superar estes problemas. Con todo, o caso do irlandés demostra que non é suficiente: necesítase unha política lingüística axeitada e un país comprometido. Das 16 linguas subxacentes de 100.000 falantes de Europa, 14 poden desaparecer neste século. Das outras 22 de até o millón, 2 están en grave perigo, e noutras 12 a transmisión está débil e poden ser substituídas por linguas estatais. Deses 38 idiomas, só 3 son oficiais (maltés, islandés e irlandés) porque son Estados independentes.

11. Escenarios de futuro para o século XXI

Dentro de 50 anos os cataláns falantes poden chegar ao 20-25% si non se interrompen as tendencias actuais. Cantos serán os cataláns falantes en 2075? 3 hipótese:

• Alto: 40-45% (7-7,5 millóns);
• Mediana: 20-25% (4,5-5 millóns);
• Baixo: 10-15% (2,5-3 millóns).

Non sabemos como será o futuro, pero o que temos que evitar é que o catalán sexa excluínte e non necesario nos Países Cataláns.

A extensión do uso debería provir, sobre todo, da necesidade e da connotación cultural e social da lingua. Aspectos básicos para fomentar o uso oral do catalán: uso permanente e local, postos de traballo relacionados co público, modelo de inmersión docente, redes sociais e audiovisuais e cumprimento da normativa lingüística.

É o momento de abordar o tema en serio, xa que os procesos de substitución actuais son moi rápidos. Nas dúas xeracións que quedan para 2080, a nosa lingua pode ser representada.