Nekane Txapartegi foi detida en abril de 2016 no cárcere de Suíza. "Entón fixémonos espectaculares", sinalou, porque até entón explicara á filla que naceu no exilio que levaban "a vida dos piratas". Tamén nas situacións máis crúas reclamou que "non hai que mentir aos nenos", que hai que buscar "formas de explicar as situacións" e que os nenos necesitan "poucas palabras para entender": este álbum ilustrado pretende ser unha ferramenta para dialogar e reflexionar sobre diferentes temas. A prisión de Suíza supuxo a separación das nais e as fillas que até entón convivían durante 24 horas, e o libro "Canto o" recolle ese intervalo: desde que separaron ás nais das fillas ata que volveron reunirse.

"Non están en balde, non conseguirán romper o noso amor", Nekane Txapartegi

A sala do Concello encheuse de persoas procedentes de distintos recunchos de Asteasu e Euskal Herria, e Nekane Txapartegi recoñeceu a necesidade de dicir á súa filla na primeira carta que lle escribiu desde dentro do cárcere: "Eu non che abandonei". O cárcere utilizou a maternidade como castigo contra ela: "Dicíanme que levarían á súa filla a casa de orfos e as visitas que tiña con ela eran cun cristal no medio. Fálase moi pouco da loita das mulleres e tamén atacaron directamente aos nosos nenos, non son danos colaterais". Denunciou a existencia dun "castigo social" na sociedade: "Nai en prisión, mala nai, que deixou o seu lugar".

A Txapartegi impúñanlle unha estrita incomunicación e lembra sorrindo que nesa situación sacara expresións artísticas que non esperaba, lembrando as cartas, poemas, imaxes e cómics que enviaba á súa filla. Entre elas destaca as historias de cómic dunha banda de piratas. Así o dicía nunha carta escrita á súa filla: "Voulle a escribir ao director do cárcere dicindo que está en desuso, que non vai conseguir que se apague o noso amor".

A pesar de que a relación nai-filla é algo persoal, Txapartegi precisou que "sexa colectivo": "Hai moitas nais e fillas, hai moitas dores. Son dores colectivas aos que hai que dar cabida sen representar a ninguén. As persoas non fan nada, todos xuntos percorremos o camiño. A relación entre ambos e a filla mantíñase grazas á rede de solidariedade que xurdiu tanto en Euskal Herria como en Suíza. Eu sabía que el estaba ben coidado fóra, sen iso resultaríame máis difícil manterme dentro". De feito, xurdiu unha gran solidariedade entre a sociedade suíza e a campaña Free Nekane foi o eixo central. "Free Nekane, si, pero mamá free. Ti tamén es a miña nai", reivindicou o seu lugar dentro da loita colectiva a filla que entón tiña 7 anos.

Izaro Lizarraga e Iraitz Lizarraga sinalan que tiñan claro que a historia "non querían contar á vítima desde a posición, que serían suxeitos activos os dous protagonistas do álbum ilustrado".

Eúscaro e alemán de rúa

Amaia Agirre guiou elegantemente a presentación. En verso deu a súa opinión sobre a achega deste libro, e cantou a conmovedora colección de versos na melodía da popular canción da comida do neno, Amasen bularra. As breves lecturas do libro escoitáronse con audio e un vídeo que mostraba o proceso de creación das ilustracións. Aguirre preguntou aos artistas Lizarraga e Txapartegi, e unha delas foi por que o sacaron en eúscaro e en alemán?

Txapartegi dixo que a súa "lingua das minas" é o eúscaro e que facer este libro en eúscaro é unha "elección política": "Como preso a miña lingua foi politizada. Se escribía en eúscaro a carta chegaríalle máis tarde, tiña que elixir constantemente entre as dúas conclusións". Este álbum ilustrado tamén está escrito en alemán porque a historia ocorre en Zúric e "alí acéndese para recoñecer o movemento", pero en palabras de Txapartegi, "non en alemán, senón en alemán de rúa que nós utilizabamos. Queriamos contalo en palabras dos nenos. Pero me dei conta de que o título, "Canto o, é unha forma moi en eúscaro, moi difícil de traducir a outros idiomas".