Cantiniersa vs kantinero: o nome e o ser ofreceron a charla a semana pasada. Como xorde a idea de facer esta conferencia? Cal é a esencia?

Xabier Kerexeta: Xorde a dúbida de como chamamos ao cantinero cando é home, pero cando é cantinero: cantinera ou cantinero? En Iparralde, para marcar ben o xénero en eúscaro, din cantiniers. Si volvésemos como cantinier en francés, non quedaría claro. Queriamos facer ese xogo de palabras para explicar esa realidade que se deu este ano e entender que esta figura coreográfica vén de hai tempo.

No meu caso expliquei a figura histórica. Logo consolidouse como figura folclórica o que no noso caso chamamos cantinera, e falamos da súa evolución. Ao final, a historia non é só batallitas, senón tamén procesos longos e cambios. Isto é o que quería destacar, que a figura da cantinera tivo unha evolución cara ao cantinero.

Maggie Bullen: Tamén hai xogo co xénero, como sinalou Xabier, cos sufijos -a e -ou en castelán. En eúscaro non hai tantos problemas, pero a propia lingua móstranos como marca o xénero e logo pono en dúbida. Está en xogo o que é o xénero. E por que asociamos unha forma de ser muller ou de ser home cun rol no noso Alarde e folclore en xeral?

O tema do xénero está en plena ebulición, sobre todo porque haberá un home á cantina. Un dos temas da conferencia foi que se trata con naturalidade.

X C: A naturalidade é unha palabra moi bonita, pero que hai que utilizar con moito coidado. Hai cousas naturais, pero en realidade todo é cultural. É dicir, hai que ter en conta como vemos a natureza e como actuamos ante ela. Esa sería a cultura, sen profundar. Pero cando dicimos aquí estamos a falar de naturalidade, de naturalidade non codificada. Algunhas cousas viñeron así e, neste caso, utilizamos o termo naturalidade no caso de Antxon [Jauregi Vidal, cantinera da compañía parecida San Miguel]. Polo menos, non se cuestionou moito ou non se levantou moito po. Imaxina o que pasou fai 27 anos cando as mulleres quixeron meterse en papeis distintos á cantina.

M. B: Desde a antropoloxía evitamos un pouco as palabras natural, natureza e naturalidade, porque sempre se entendeu o contrario. É dicir, que a cultura é natureza. É como o xénero e o sexo, é dicir, como dicir que o sexo é natural e o xénero é social. Pero hoxe sabemos que o sexo e a natureza tamén son feitos, son inventados.

É moi común dicir «as cousas teñen que pasar dunha maneira natural», pero eu non creo así. Os humanos inventamos todo. O mesmo para homes ou mulleres. Na miña intervención puña énfase na persoa. Justuki, esta mañá estiven lendo un suplemento de Argia sobre Monique Wittig, e o outro día comentei a frase de Simón de Beauvoir: «A muller non nace, faise». Pero Wittig dicía «a muller non nace», e aí cortou a frase. El defendía que ser lesbiana é completamente diferente e que a muller se fai, pero só unha clase de muller, que na realidade hai unha chea de mulleres. El quería romper ese modelo: «Non nace, pero faise, e el non quería facelo». Falaba da forma de dicir lesbiana, pero eu diría que queremos ter a oportunidade de dicir a un home, unha muller ou unha persoa dunha maneira plural.

A orixe da figura da cantinera é descoñecido. Que é unha cantinera?

M.B: Por que a cantinera crea o problema e non outra figura do Alarde? A cantinera simboliza moito máis que un papel coreográfico. Di algo sobre o modelo das mulleres, sobre a sociedade, sobre as relacións sociais, sobre as relacións de poder… Si cuestionas ao cantín, cuestías non só o sistema do Alarde, senón tamén o sistema de xénero da sociedade. O sistema de xénero da sociedade cae. Si metes un cantinero no lugar da cantinera, iso pon en dúbida o sistema de xénero que se reflicte no Alarde. Ocorreu e temos algunhas dúbidas.

Aínda que saíu e aprobado en Antxo e tivo un proceso continuo, como todos os demais. Ser partidario do Alarde Igualitario non significa ser partidario dos cantineros. Igual non hai oposición, pero hai dúbidas. No feminismo o tema trans está encima da mesa e está a xurdir unha fricción. Hai que falar porque non todos estamos de acordo.