O imperialismo lingüístico español, nos últimos 40 anos chamados democracias, a través do poder xudicial, puxo en vía xudicial permanentemente o eúscaro, e deu máis dunha puñetada ao progreso da nosa lingua sacudindo os martelos de madeira dos xulgados que están na raíz do reino. Nos últimos 40 anos, desde os tribunais, a miúdo cortáronse as ás ao eúscaro que quería ser paxaro.

Para coidar e promover o eúscaro na Comunidade Autónoma do País Vasco e Navarra (e, por suposto, en Lapurdi, Nafarroa Beherea e Zuberoa) necesitamos un cambio de paradigma da actual lexislación para que, como nos últimos 40 anos, o martelo da xustiza non nos golpee unha e outra vez.

A primeira Lei 10/1982, básica de normalización do uso do eúscaro, aprobada en Euskal Herria, acaba de cumprir 40 anos o pasado 24 de novembro. E lembremos —non o esquezamos— que, aínda, no século XXI, o eúscaro carece de oficialidade legal en todo o País Vasco (non ten oficialidade plena na maior parte do territorio navarro, onde reside o 90% dos navarros, 600.000 navarros) e en todo o País Vasco Norte, e nunca tivo recoñecemento legal algún). Por tanto, no País Vasco de principios do século XXI aínda estamos lonxe de ser unha lexislación que permita o pleno uso normalizado da nosa lingua en toda a extensión do noso territorio.

Na actualidade, a Lei do Eúscaro vixente na Comunidade Autónoma do País Vasco céntrase na liberdade lingüística dos cidadáns e os dereitos lingüísticos. Pero coa dirección que adoptou a actuación xudicial nos últimos 40 anos, este sistema baseado na liberdade lingüística dos cidadáns e os dereitos lingüísticos converteuse nunha espada dobre. De feito, nun único territorio no que o eúscaro ten plena oficialidade —na CAV— nos últimos 40 anos, desde os tribunais —establecendo o principio fraudulento de equilibrio imprescindible entre as linguas— os xuíces españois han velado máis rigorosamente e apaixonadamente polos dereitos lingüísticos dos cidadáns monolingües castellanohablantes, establecendo o mesmo tratamento e simétrico para as dúas linguas que non se atopan na mesma situación, ás veces o descoñecemento do eúscaro fronte á necesidade de coñecemento forzoso do castelán e á conversión nun auténtico privilexio tabáquico.

A renovación dos parámetros do réxime lingüístico é fundamental para a normalización do uso social do eúscaro. Debemos focalizar a novo paradigma legal no coidado e fomento das áreas funcionais respiratorias de uso natural e espontáneo do eúscaro. O novo eixo legal debe situarse nos espazos funcionais propios do eúscaro. Temos o patrimonio inmaterial da cultura como áreas respiratorias funcionais do eúscaro e temos que conseguir que sexan así nomeadas para que reciban o máximo respaldo legal. Niso temos que pór o esforzo. Unha nova dirección e unha nova tarefa da actividade cultural vasca do século XXI debe ser a de tentar protexer, conservar, romper e difundir este patrimonio.

Patxi Saez Beloki, sociolingüista e membro da Comisión de Fomento de Euskaltzaindia.