Para coñecer a historia da guerra de 1936 nos arredores de Murugain, entrevistamos o pasado 31 de xullo a Joxe Bixente Etxabe, pastor de Degurixa.
Fomos ao caserío Muzibar sen dicir nada, e a pesar de que a enfermidade estaba moi avanzada, non tivo ningún problema para contarnos as súas vivencias: Durante toda a súa vida tivo unha conexión directa co seu paraíso de Degurixa, e alí estaba coas ovellas cando comezou o golpe militar fascista. Tiña 14 anos: "Vermellos e milicianos subindo e baixando camións, Degurixa sementou as súas trincheiras nos outeiros de Álava, e foise durante o día e pola noite. De alí fun a Peñakulo coas ovellas."
"Daquela o militar dos días de San Miguel fíxolles baixar de Atxorreta. En Bedoña estivo o frentie de Larragain, as pelexas estiveron a lume de biqueira para entrar en Mondragón, houbo mortos".
"O arroxado día de San Andrés empezoulles a meter en Mondrau, eran kamiñoraño allegau. Logo detivéronse en Mandoain. Cando volvo a casa polas noites:Alto! Un requeté en eúscaro: Nungue feixe? Muzibar baserrikue. Non poden crecer porque lles colleu o féretro arroxado. Colle a este rapaz e lévalle onde o Capitán ao concello.Capitáns: Tes algún parente? Bai, bat tío. Veu o meu tío. Xa lle coñece, é o meu sobriño. Deixáronme libre, pasau e barriro mendire”.
"Santa Lucía foi o branco dos rebeldes dos días, e o vermello fuxiu de Mandoain a Bastergain e a Basterrazpi".
"Disparaban desde Larragaina, tiraban as balas na comida… Tiñan vermellas en Euzkitza, e outros en Olán e Larratxo".
"Nos barrancos do río, onde está a Meca Gasolinera, instaláronse tres canóns 15 e mediokos, o capitán era andaluz".
"Logo estivo a abancia das aprilias, desde Gella até Untzilla, morreu moita xente".
"Despois da guerra, rindo, a Garda Civil estaba a deitarlles na cabana. Pero un deume parte… puxéronme gardas civís xunto a unha pedra, puxéronma, ma balaron, un á porta da pistola: Ímosche a matar", apuntou, e logo engadiu: Ez ímosche a matar porque es novo".
Máis tarde, cando militantes de Euskadi e Askatasuna estiveron en Degurixa, foi axudado. Foinos Joxe Bixente, pero as súas historias e o seu humor quedan connosco.
Na canción Xalbadorren heriotzean despedímonos de Joxe Bizente cun bertso dos cantados por Xabier Lete.
Onde estás, en que prados
Pastor de Urepel (Degurixa)
subindo polas ladeiras
despois dos recordos
escapáchesche.
