Non é a historia do pensamento vasco, senón, como di o título, a historia do pensamento no País Vasco, pola mesma razón que a Universidade do País Vasco non é a Universidade Vasca. Ten moitos puntos de interese, por exemplo, o que di sobre a famosa Inquisición Española:

A Inquisición é un instrumento político-policial do Estado, tomado en préstamo á Igrexa e, por exemplo, no País foral vasco, permitía a intervención eclesiástica de formas que o rei non puidese doutro xeito. El foi o recurso máis eficaz do moderno estado de control e manufactura da sociedade até o interior das conciencias. En España traballouse até o século XIX (68 páxs. ).

E sabemos que Joxe Azurmendi non chegou a esa conclusión, ben mirando cara arriba no sofá ou ben nun monólogo aburrido consigo mesmo, senón despois de ler, analizar e reflexionar sobre a bibliografía seria sobre o tema.

Na segunda parte, entre outras cousas, chamáronme a atención as opinións que expresa sobre o liberalismo español. Na escola, na universidade, na prensa, nos medios de comunicación en xeral, sempre nos coñeceron o liberalismo, unindo este co progreso, e o carlismo e o tradicionalismo co retroceso e o dogmatismo reaccionario. O dogmatismo cría en Deus e na terra no Papa e no rei que o representaban, e os avances liberais na soberanía do pobo. Pero, realmente, cría o liberalismo español na soberanía do pobo?

En primeiro lugar, a Igrexa desempeñou un papel importante no levantamento nacional contra os franceses (especialmente as xerarquías, pero tamén algúns sacerdotes dos pobos). E sorprendentemente, foi convocada á Corte Constituínte de Cádiz polo bispo de Cádiz, A. de Beira Delgado, quen presidiu a Xunta Central. Dos 308 deputados, 97, case un terzo, o grupo máis numeroso era a xente da Igrexa (seis bispos, 46 cóengos), que reunidos por militares e funcionarios formaban 97, sendo os xuristas 60. As asembleas constituíntes celebrábanse nas igrexas e sempre se iniciaban coa misa e a petición de axuda do Espírito Santo.

Na guerra coa Francia non relixiosa, España fixo da relixión católica un complemento imprescindible ao patriotismo. Sempre o catolicismo español (século tras século contra os musulmáns, contra os protestantes, agora contra os franceses) tiña unha historia e un carácter particular. Todo iso deixará a súa marca na Constitución (p. 277). ).

Como prólogo á Constitución de Cádiz, antes dos seus artigos, pode lerse: “No nome de Deus todopoderoso, Pai, Fillo e Espírito Santo e Supremo lexislador da sociedade. No artigo 12: A relixión da nación española é e será perpetuamente a católica, apostólica, romana, única verdadeira. A nación protexe por leis sabias e xustas, e prohibe o exercicio de calquera outra. No artigo 366: En todos os pobos da Monarquía se escolas de primeiras letras, nas que se ensinará aos nenos (...) o catecismo da relixión católica, que comprenderá tamén unha breve exposición das obrigacións civís” (Deus todopoderoso, Pai, Fillo e Espírito Santo, máximo autor e lexislador da sociedade. No artigo 12: É a relixión da nación española e sempre será a relixión católica, apostólica, romana, a única verdadeira. A nación protexe con leis sabias e xustas e prohibe calquera outra relixión. No artigo 366: En todos os pobos da monarquía abriranse escolas nas que se ensinará aos nenos o catecismo da relixión católica e unha breve explicación das obrigacións civís).

É razoable que lendo estas declaracións que modificamos cheguemos ás seguintes conclusións:

Algunhas das curiosidades do liberalismo español aparecen espidas. Na base do texto que debía expresar a soberanía do pobo recoñécese ao Deus “Supremo lexislador da sociedade”. É confesional: agora e sempre católica; é máis, é teolóxica dogmática (“única verdadeira”), é a declaración da eterna intolerancia española (“prohibe o exercicio”), con lazo tradicional do catecismo e as obrigacións civís (281-282).

Con todo, para o franciscano Frei Casimiro Díaz Acevedo, todas esas declaracións católicas dogmáticas da Constitución de Cádiz non eran máis que unha estratagema para enganar á xente estúpida: “disfrazouse de católico (...) Este terrible monstro non puido haber co seu concepto previsto a face do noso católico Reyno con toda a deformidade, fiereza e malignidad que lle é esencial e necesario que política infernal a cubrise e mosease con brillante veo (...) trátase da persecución máis terranos contra a historia... É dicir: A Constitución é a última invención do demo para destruír o cristianismo.

Si, algúns dirán as contas do século XIX e as do comezo do liberalismo español. Logo, co tempo, as cousas volveron á normalidade, é dicir, á democracia e ao Estado de dereito. Si, claro!, iso é o que nos indican os acontecementos recentes en Cataluña. A invención de Lucifer é esixir agora o dereito de autodeterminación, abrir a porta ao risco da división de España indivisible, só abrir a porta, a democracia católica dogmática española!

Algúns subliñarán algunhas cousas neste libro e outros, outras, outras, outras, outras. Un libro que merece a pena ler unha e outra vez!